Ηθικά Νικομάχεια - Ερωτήσεις και θέματα Πανελληνίων

 

Ενότητα 1η (Β 1, 1-3) - Διανοητική και ηθική αρετή.

Ταιριάζει στη φύση μας η ηθική αρετή;

 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΨΗΦΙΑΚΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΒΟΗΘΗΜΑΤΟΣ

Ερμηνευτικές ερωτήσεις

1. «ἡ μὲν διανοητικὴ … ἐξ ἔθους περιγίνεται»: αν αυτός είναι ο χαρακτήρας των διανοητικών και των ηθικώναρετών, ποιος έχει την κύρια ευθύνη για τη μετάδοση των πρώτων και ποιος για την απόκτηση των δεύτερων; (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 157)

2. «ὅθεν καὶ τοὔνομα ἔσχηκε»: πρόσεξε ότι ο Αριστοτέλης κάνει εδώ ετυμολογία της λέξης ἠθικός. Κάνε ύστερα από αυτό κάποιες σκέψεις για τον τρόπο με τον οποίο ο Αριστοτέλης οδηγείται στην επισήμανση των (πραγματικών) σημασιών των λέξεων και σχολίασε τη σχέση που έχουν μέσα στη σκέψη του τα πράγματα με τις λέξεις που τα δηλώνουν. (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 157)

3. «ἐξ οὗ καὶ δῆλον ὅτι οὐδεμία τῶν ἠθικῶν ἀρετῶν φύσει ἡμῖν ἐγγίνεται»: διατύπωσε με δικά σου λόγια τον συλλογισμό με τον οποίο ο Αριστοτέλης οδηγήθηκε σ’ αυτό το συμπέρασμα. (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 157)

4. Ποια είδη αρετών διακρίνει ο Αριστοτέλης, σε ποια μέρη της ψυχής εντάσσονται και πώς κατακτάται η καθεμιά;

5. Τι προσπαθεί να αποδείξει ο Αριστοτέλης στο κείμενο αυτό και με τη χρήση ποιου τρόπου καταφέρνει να ενισχύσει τη θέση του;

6. Ποιο είναι το γενικό συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει ο Αριστοτέλης σχετικά με τη φύση της ηθικής αρετής;

7. Ποιοι όροι της αριστοτελικής φιλοσοφίας εντοπίζονται στο κείμενο; Να προσδιορίσετε το περιεχόμενό τους.

8. Σχολιάστε το ύφος του Αριστοτέλη και τα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιεί.

 

Λεξιλογικές – σημασιολογικές ασκήσεις

1. Βρείτε στο κείμενο λέξεις ετυμολογικά συγγενείς με τις παρακάτω: δοχείο, φιλαρέσκεια, ανηθικότητα, σχεδόν, φορτίο, ένδεια.

2. Δώστε μερικά ομόρριζα (απλά ή σύνθετα) στα νέα ελληνικά για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: γένεσιν, ἔσχηκε, φέρεσθαι.

3. Δώστε ένα αντώνυμο στα αρχαία ελληνικά για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: ἀρετῆς, πλεῖον, γένεσιν, αὔξησιν, ἐμπειρίας.

4. Να συμπληρώσετε τα κενά στις παρακάτω προτάσεις με λέξεις που παράγονται από το ρήμα «φέρω»:

 

α. Ο ……………….. εργασίας με έχει εξουθενώσει.

β. Το καινούριο …………………… που αγόρασε την έκανε πολύ χαριτωμένη.

γ. Ο αγώνας έληξε με μεγάλη βαθμολογική ………………….

δ. Η …………........... των ασθενών στο νοσοκομείο έγινε με …………………………..

ε. Ο ………………………… έρωτας την έβγαλε εκτός εαυτού, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να κρίνει αντικειμενικά.

 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΕΕ

Ερμηνευτικές ερωτήσεις

1. Ποια είδη της αρετής διακρίνει ο Αριστοτέλης, σε ποιο μέρος της ψυχής ανήκει κάθε είδος και από ποιους παράγοντες εξαρτάται η ανάπτυξη καθενός;

2. «ὅθεν καὶ τοὔνομα ἔσχηκε»: γιατί αναφέρεται ο Αριστοτέλης στην ετυμολογική σχέση των λέξεων «ἔθος» και «ἠθική»;

3. Ποια σχέση έχουν με τις ηθικές αρετές ἡ φύσις και τὸ ἔθος; Να δώσετε το εννοιολογικό περιεχόμενο των όρων.

4. Ποια παραδείγματα χρησιμοποιεί στο απόσπασμα ο Αριστοτέλης και με ποιο στόχο;

5. Ο Αριστοτέλης χαρακτηρίζεται πρακτικός νους που καταφεύγει συχνά στην πραγματικότητα για να τεκμηριώσει τις απόψεις του, τις οποίες παρουσιάζει σε απλό και λιτό ύφος. Ποια στοιχεία του αποσπάσματος θα μπορούσαν να επιβεβαιώσουν αυτές τις κρίσεις;

6. Να επισημάνετε στο κείμενο τις λέξεις που εκφράζουν όρους της αριστοτελικής φιλοσοφίας και να δώσετε το εννοιολογικό τους περιεχόμενο.

7. Στην Ἀντιγόνη του Σοφοκλή η ομώνυμη ηρωίδα, στην προσπάθειά της να κεντρίσει τη φιλοτιμία της αδελφής της Ισμήνης και να πετύχει τη βοήθειά της στην ταφή του Πολυνείκη, κλείνει τον λόγο της ως εξής: οὕτως ἔχει σοι ταῦτα, καὶ δείξεις τάχα / εἴτ’ εὐγενὴς πέφυκας, εἴτ’ ἐσθλῶν κακή. (στ. 37-38). Η ηθική που προβάλλει στο απόσπασμα η κόρη του Οιδίποδα συμφωνεί με όσα υποστηρίζει ο Αριστοτέλης στο κείμενό σας; Να δικαιολογήσετε την άποψή σας.

8. «ἐξ οὗ καὶ δῆλον ὅτι οὐδεμία τῶν ἠθικῶν ἀρετῶν φύσει ἡμῖν ἐγγίνεται»: διατύπωσε με δικά σου λόγια τον συλλογισμό με τον οποίο ο Αριστοτέλης οδηγήθηκε σ’ αυτό το συμπέρασμα.

9. Ποιο είναι το γενικό συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει ο Αριστοτέλης σχετικά με τη φύση της ηθικής αρετής;

10. Σχολιάστε το ύφος του Αριστοτέλη και τα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιεί.

 

Λεξιλογικές – σημασιολογικές ασκήσεις

1. Να γράψετε σύνθετες λέξεις της νέας ελληνικής με πρώτο συνθετικό τις λέξεις: λίθος, πῦρ (πέντε σύνθετες για καθεμία).

2. Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις να βρεθεί μία ομόρριζη λέξη του κειμένου: διφορούμενος, πλεονασμός, προσαύξηση, έμπειρος, δέηση, συνήθεια, κλίση, φυτό, δίφρος, εκατομμύριο, απόρριψη, έμπυρος, πανδοχείο, συντέλεια

3. Να σχηματισθούν από δύο απλά ομόρριζα ονόματα (ουσιαστικά ή επίθετα) για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις : Διττῆς, ἠθικῆς, πλεῖον, αὔξησιν, ἐμπειρίας, δεῖται, ἔθους, παρεκκλῖνον, φύσει, φερόμενος, μυριάκις, ῥιπτῶν, πῦρ, δέξασθαι, τελειουμένοις

4. Να αντιστοιχίσεις καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου στην ομάδα Α με την/τις ομόρριζή/ές της της ομάδας Β(κάποιες από τι λέξεις της ομάδας Β ενδέχεται να περισσεύουν):

ΟΜΑΔΑ Α : πλεῖον, ἐμπειρίας, δεῖται, παρεκκλῖνον, φύσει, φερόμενος, μυριάκις, ῥιπτῶν, πῦρ, δέξασθαι, τελειουμένοις

ΟΜΑΔΑ Β : πείρα, πυρά, πυροβολικό, συντέλεια, τελειομανής κατάρριψη, πλειοψηφικός, πλεύση, παράφορος, κατάφωρος, κατάφορτος, μυροβόλος, μυριόβιβλος, παράδοση, παραδοχή, κεκλιμένος, προκλητικός, φυσικολογικός, κατάφωτος, κατάφυτος.

 

 

Ενότητα 2η (Β 1, 4) - Η ηθική αρετή καλλιεργείται με την ηθική πράξη

 

Ερωτήσεις ψηφιακού εκπαιδευτικού βοηθήματος

Ερμηνευτικές ερωτήσεις

1. Όσα λέγονται στην ενότητα αυτή αποτελούν ένα δεύτερο αποδεικτικό επιχείρημα του Αριστοτέλη για την άποψή του ότι «οὐδεμία τῶν ἠθικῶν ἀρετῶν φύσει ἡμῖν ἐγγίνεται». Πες με δικά σου λόγια το επιχείρημα αυτό. (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 159)

2. Πρόσεξε ότι ο Αριστοτέλης, που έχει οργανώσει εδώ τον λόγο του πάνω στο πρώτο πληθυντικό πρόσωπο (μανθάνομεν), βάζει στη θέση του προσώπου αυτού το τρίτο πληθυντικό πρόσωπο στη φράση «οἰκοδομοῦντες οἰκοδόμοι γίνονται καὶ κιθαρίζοντες κιθαρισταί». Μη βιαστείς να βγάλεις οποιοδήποτε συμπέρασμα. Αν, πάντως, αρχίζεις να έχεις μέσα σου κάποια υποψία γι’ αυτή την αλλαγή, περίμενε να δεις πώς θα συμπεριφερθεί ο Αριστοτέλης (από αυτή την άποψη) και στις τρεις επόμενες ενότητες. Τότε προσπαθήστε να βρείτε μέσα στην τάξη μια συνολική εξήγηση γι’ αυτή την αλλαγή προσώπων στον λόγο (εδώ!) του Αριστοτέλη. Αποφασίστε επίσης τότε πόσο συνειδητή είναι από τον Αριστοτέλη η συμπεριφορά του αυτή. (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 159)

3. Ποια η λειτουργικότητα της λέξης «ἔτι» στην αρχή του κειμένου;

4. Τι προσπαθεί να αποδείξει ο Αριστοτέλης στην ενότητα αυτή; Να αναπτύξετε το επιχείρημά του.

5. Να εντοπίσετε τα χρονικά επιρρήματα που υπάρχουν στο κείμενο και να δείξετε τη λειτουργικότητά τους σε σχέση με την επιχειρηματολογία.

6. Να εξηγήσετε το περιεχόμενο των όρων «δύναμις» και «ἐνέργεια» και να αναφέρετε τα είδη των δυνάμεων που διακρίνει ο Αριστοτέλης.

7. Ποια βασικά εκφραστικά μέσα χρησιμοποιεί ο Αριστοτέλης προκειμένου να ενισχύσει το επιχείρημά του; Να δώσετε συγκεκριμένα χωρία από το κείμενο.

 

Λεξιλογικές – σημασιολογικές ασκήσεις

1. Να συμπληρώσετε τα κενά στις παρακάτω φράσεις με ένα ομόρριζο του ρήματος «κομίζω».

 

α) Στα μεγάλα αστικά κέντρα η ………………………. των σκουπιδιών γίνεται σε καθημερινή βάση.

β) Για να στηρίξεις τη θέση σου είναι απαραίτητη η ……………………….. αποδεικτικών στοιχείων.

γ) Το ταξί αποτελεί πια ένα ακριβό μεταφορικό μέσο, καθώς το …………………… έχει αυξηθεί σημαντικά.

δ) Η …………………… και επεξεργασία των καρπών της ελιάς αποτελεί μια κοπιαστική και χρονοβόρα διαδικασία.

ε) Οι τραυματίες …………………… στο πλησιέστερο κέντρο υγείας.

2. «Σώφρονες»: ποια είναι τα συνθετικά του επιθέτου; Να σχηματίσετε άλλα πέντε επίθετα από το δεύτερο συνθετικό και να δώσετε και τα αντίστοιχα ουσιαστικά τους.

3. Να δώσετε στα αρχαία ελληνικά τα αντώνυμα των παρακάτω λέξεων: πρότερον, δῆλον, ἀρετάς, δίκαιοι, σώφρονες, ἀνδρεῖοι.

4. Να δώσετε στα αρχαία ελληνικά συνώνυμα των παρακάτω λέξεων: ὕστερον, δῆλον, δεῖ, ποιεῖν, ἀνδρεῖοι.

5. Να βρείτε στο κείμενο λέξεις ετυμολογικά συγγενείς με τις παρακάτω: οικόσημο, μετακόμιση, λάφυρο, δεοντολογία, εύχρηστος.

6. Με την ποιητική ή αναφορική λειτουργία των λέξεων που ακολουθούν (συγγενών ετυμολογικά με όρους του διδαγμένου κειμένου) να σχηματίσετε ισάριθμες περιόδους λόγου στη νεοελληνική γλώσσα: 1. οικοδόμημα, 2. δόση, 3. παρθενογένεση, 4. χρεοκοπία, 5. μετοχή, 6. εργαστήριο, 7. βεληνεκές.

 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΕΕ

Ερμηνευτικές ερωτήσεις

1. Να επισημάνετε τη λέξη με την οποία εισάγεται η νέα ενότητα και να εξηγήσετε το ρόλο της στη δομή της επιχειρηματολογίας του φιλοσόφου.

2. Ο Αριστοτέλης προσπαθεί να αποδείξει στην ενότητα αυτή τη βασική του θέση ότι «οὐδεμία τῶν ἠθικῶν ἀρετῶν φύσει ἡμῖν ἐγγίνεται». Να αναπτύξετε το επιχείρημά του.

3. Ο λόγος του φιλοσόφου εδώ είναι δομημένος με τη βοήθεια των μεθόδων της αντίθεσης και της αναλογίας. Να επισημάνετε σε ποια σημεία χρησιμοποιείται η κάθε μέθοδος και να δείξετε ποια στοιχεία της επιχειρηματολογίας αντιτίθενται και ποια παρουσιάζονται αναλογικά.

4. Να βρείτε τα χρονικά επιρρήματα της ενότητας και να δείξετε τη λειτουργικότητά τους σε σχέση με την επιχειρηματολογία.

5. Ποιος είναι ο ρόλος του επιρρήματος πολλάκις στην επιχειρηματολογία του Αριστοτέλη για τον τρόπο απόκτησης της ηθικής αρετής;

6. τὰς δυνάμεις κομιζόμεθα, τὰς ἐνεργείας ἀποδίδομεν: α) Ποιο είναι το περιεχόμενο των εννοιών δύναμις - ἐνέργεια στην αριστοτελική φιλοσοφία; β) Ποια από τις δύο έννοιες θεωρεί ο φιλόσοφος πιο αξιόλογη; γ) να αναφέρετε τα είδη των δυνάμεων που διακρίνει ο Αριστοτέλης.

7. Ποια είναι η σχέση της πράξεως - ἐνεργείας με τις ιδιότητες που έχουμε φύσει και με την ηθική αρετή σύμφωνα με τον Αριστοτέλη;

8. Ο Αριστοτέλης, που έχει οργανώσει εδώ τον λόγο του πάνω στο πρώτο πληθυντικό πρόσωπο (μανθάνομεν), βάζει στη θέση του προσώπου αυτού το τρίτο πληθυντικό πρόσωπο στη φράση «οἰκοδομοῦντες οἰκοδόμοι γίνονται καὶ κιθαρίζοντες κιθαρισταί». Πού οφείλεται η εναλλαγή αυτή;

9. Ποια βασικά εκφραστικά μέσα χρησιμοποιεί ο Αριστοτέλης προκειμένου να ενισχύσει το επιχείρημά του; Να δώσετε συγκεκριμένα χωρία από το κείμενο.

 

Λεξιλογικές – σημασιολογικές ασκήσεις

1. Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις να βρεθεί μία ομόρριζη λέξη του κειμένου: δυναστεία, προτεραιότητα, νοσοκομείο, πρωθύστερος, ανενεργός, δόση, αναισθησία, πρόδηλος, όραση, ανήκουστος, ανειλημμένος, παλιμπαιδισμός, άχρηστος, δεοντολογία, μαθημένος, αποδόμηση, διάδικος, πολυπραγμοσύνη, ανδρικός

2. Να σχηματισθούν από δύο απλά ομόρριζα ονόματα (ουσιαστικά ή επίθετα) για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις : δυνάμεις, πρότερον, κομιζόμεθα, ὕστερον, ἐνεργείας, ἀποδίδομεν, αἰσθήσεων, δῆλον, ἰδεῖν, ἀκοῦσαι, ἐλάβομεν, ἀνάπαλιν, ἐχρησάμεθα, δεῖ, μαθόντας, οἰκοδόμοι, κιθαρίζοντες, δίκαια, πράττοντες, σώφρονα, ἀνδρεῖοι

3. Να αντιστοιχίσεις καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου στην ομάδα Α με την/τις ομόρριζή/ές της της ομάδας Β(κάποιες από τι λέξεις της ομάδας Β ενδέχεται να περισσεύουν):

ΟΜΑΔΑ Α : πρότερον, κομιζόμεθα, ὕστερον, ἐνεργείας, ἀποδίδομεν, δῆλον, ἀκοῦσαι, ἐλάβομεν, ἀνάπαλιν, ἐχρησάμεθα, δεῖ, σώφρονα,

ΟΜΑΔΑ Β : , παράφρων, φρόνιμος, ευφροσύνη, κομμωτήριο, μετακόμιση, υστερώ, στερώ, εργασιομανής, κατεργασμένος, κάθειρξη, προβλέπω, προσβλέπω, διαδηλωτής, υπήκοος, υπάκουος, λήμμα, λύμα, λίμα, παλινόρθωση, βιοπάλη, εύχρηστος, ευχάριστος, χειριστής, δέηση, άδεια, διαδεδομένος, διαδικαστικός.

 

Ενότητα 3η (Β 1, 5-7) - Άλλα επιχειρήματα για τη σχέση ηθικής αρετής και ηθικής πράξης

 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΨΗΦΙΑΚΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΒΟΗΘΗΜΑΤΟΣ

Ερμηνευτικές ερωτήσεις

1. «οἱ γὰρ νομοθέται τοὺς πολίτας ἐθίζοντες ποιοῦσιν ἀγαθούς»: όπως σε κάθε λέξη υπάρχει μια συλλαβή που τονίζεται περισσότερο από τις άλλες (= που προφέρεται δυνατότερα από τις άλλες), έτσι και σε κάθε φράση ο "τόνος" (= το μεγαλύτερο βάρος) πέφτει σε κάποια συγκεκριμένη λέξη (αυτή δηλαδή η λέξη έχει το μεγαλύτερο "βάρος" για τη διαμόρφωση της συνολικής σημασίας της φράσης). Ποια είναι, κατά τη γνώμη σου, η λέξη αυτή στην παραπάνω φράση; (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 161)

2. «ὅσοι δὲ μὴ εὖ αὐτὸ ποιοῦσιν»: όπως ξέρεις από τη γραμματική σου, η αντωνυμία αὐτὸς – αὐτὴ – αὐτὸ είναι επαναληπτική (= αναφέρεται σε κάτι για το οποίο έγινε λόγος προηγουμένως). Σε τι λοιπόν συγκεκριμένο αναφέρεται η λέξη αὐτὸ της παραπάνω φράσης; (Προσπάθησε να το πεις σε αρχαίο ελληνικό λόγο!) (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 161)

3. «καὶ διαφέρει τούτῳ πολιτεία πολιτείας»: πρόσεξε ότι υπάρχει κόμμα π ρ ι ν από τον συμπλεκτικό σύνδεσμοκαί. Κουβεντιάστε μέσα στην τάξη για τις περιπτώσεις που χρειάζεται κόμμα π ρ ι ν από τον σύνδεσμο αυτόν και δοκιμάστε, ύστερα από αυτό, να μεταφράσετε με τον πιο σωστό πια τρόπο την παραπάνω φράση. (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 161)

4. Ποια αποδεικτικά επιχειρήματα πρόσθεσε στην ενότητα αυτή ο Αριστοτέλης για να υποστηρίξει τη βασική του σκέψη ότι «οὐδεμία τῶν ἠθικῶν ἀρετῶν φύσει ἡμῖν ἐγγίνεται»; (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 161)

5. Ποιο επιχείρημα αντλεί ο Αριστοτέλης από τον χώρο της πόλης για να αποδείξει ότι οι ηθικές αρετές δεν υπάρχουν μέσα μας εκ φύσεως;

6. Γιατί ο Αριστοτέλης επιλέγει να αντλήσει το νέο του επιχείρημα από τον χώρο της πόλης;

7. Ποιο είναι το κριτήριο διάκρισης των πολιτευμάτων σε καλά και λιγότερο καλά, κατά τον Αριστοτέλη;

8. Ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί και στην ενότητα αυτή επιχειρήματα – παραδείγματα από την τέχνη, για να ενισχύσει τη βασική του θέση. Να τα αποδώσετε με δικά σας λόγια, επισημαίνοντας τη διαφορά τους από παρόμοια επιχειρήματα της προηγούμενης ενότητας.

9. Η άποψη που εκφράζεται στη φράση «εἰ γὰρ μὴ οὕτως εἶχε, οὐδὲν ἂν ἔδει τοῦ διδάξοντος» συμφωνεί με όσα υποστήριξε ο Αριστοτέλης στην 1η ενότητα σχετικά με τον ρόλο της διδασκαλίας στη γένεση και ανάπτυξη των διανοητικών και ηθικών αρετών;

 

Λεξιλογικές – σημασιολογικές ασκήσεις

1. Να βρείτε στο κείμενο λέξεις ετυμολογικά συγγενείς με τις παρακάτω: νεογνό, διάλειμμα, οισοφάγος, αρχιτέκτονας, σχήμα, λογική.

2. Να βρείτε συνώνυμα των παρακάτω λέξεων στα αρχαία ελληνικά: ἀγαθούς, βούλημα, εὖ, φθείρεται.

3. Δώστε δύο ομόρριζα (απλά ή σύνθετα) στα νέα ελληνικά για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: νομοθέται (να χρησιμοποιηθεί το β΄ συνθετικό), ἁμαρτάνουσιν, φθείρεται, οἰκοδόμοι (να χρησιμοποιηθεί το α΄ συνθετικό),διδάξοντος.

4. «Διαφέρει»: δώστε παράγωγες λέξεις στα νέα ελληνικά για κάθε θέμα του ρήματος «φέρω»

 (φερ -: φορ-: φωρ-: οισ-: ενεκ-: )

5. «Λοιποί»: δώστε παράγωγες λέξεις στα νέα ελληνικά για κάθε θέμα του ρήματος «λείπω»

 (λειπ-: λιπ-: λοιπ-: )

6. Με την ποιητική ή αναφορική λειτουργία των λέξεων που ακολουθούν (συγγενών ετυμολογικά με όρους του διδαγμένου κειμένου) να σχηματίσετε ισάριθμες περιόδους λόγου: 1. ένδεια, 2. κυοφορούμενος, 3. οικισμός, 4. αυτόνομος, 5. αυτοευνουχισμός, 6. κατοχή, 7. φέρετρο.

 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΕΕ

Ερμηνευτικές ερωτήσεις

1. Από ποιο χώρο αντλεί το νέο του επιχείρημα ο Αριστοτέλης και ποια βασική θέση του, που είδαμε στις προηγούμενες ενότητες, θέλει να ενισχύσει με αυτό;

2. Ποια είναι η επιδίωξη κάθε νομοθέτη και πώς αυτή υλοποιείται;

3. Ποιο είναι το κριτήριο διάκρισης των πολιτευμάτων σε καλά και λιγότερο καλά, κατά τον Αριστοτέλη;

4. ἐκ τῶν αὐτῶν καὶ διὰ τῶν αὐτῶν καὶ γίνεται πᾶσα ἀρετὴ καὶ φθείρεται: α) Ποιο θεμελιώδες αντιθετικό ζεύγος φιλοσοφικών εννοιών υπόκειται στο χωρίο αυτό; β) Να δείξετε τη σχέση που έχουν τα αντιθετικά μέλη του ζεύγους με τον εθισμό και την ηθική πράξη, όπως φαίνεται στην ενότητα.

5. Ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί και στην ενότητα αυτή παραδείγματα από την τέχνη, για να ενισχύσει τη βασική του θέση. Να τα αποδώσετε με δικά σας λόγια, επισημαίνοντας τη διαφορά τους από παρόμοια επιχειρήματα της προηγούμενης ενότητας.

6. εἰ γὰρ μὴ οὕτως εἶχε, οὐδὲν ἂν ἔδει τοῦ διδάξοντος: Η άποψη που εκφράζεται στο απόσπασμα συμφωνεί με όσα υποστήριξε ο Αριστοτέλης στην 1η ενότητα σχετικά με το ρόλο της διδασκαλίας στη γένεση και ανάπτυξη των αρετών (διανοητικών και ηθικών); Να δικαιολογήσετε την άποψή σας.

 

Λεξιλογικές – σημασιολογικές ασκήσεις

1. Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις να βρεθεί μία ομόρριζη λέξη του κειμένου: εθνομάρτυρας, συμπολιτεία, θήκη, άβουλος, αμαρτωλός, φορά, αδιάφθορος, προσομοίωση, ελλιπής, εύκολος, χειροτερεύω

2. Να σχηματισθούν από δύο απλά ομόρριζα ονόματα (ουσιαστικά ή επίθετα) για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις : Μαρτυρεῖ, πόλεσιν, νομοθέται, βούλημα, ἁμαρτάνουσιν, διαφέρει, φαύλης, φθείρεται, ὁμοίως, κιθαρίζειν, οἰκοδόμοι, λοιποὶ, εὖ, κακοί

3. Να αντιστοιχίσεις καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου στην ομάδα Α με την/τις ομόρριζή/ές της της ομάδας Β(κάποιες από τι λέξεις της ομάδας Β ενδέχεται να περισσεύουν):

ΟΜΑΔΑ Α : Μαρτυρεῖ, νομοθέται, βούλημα, διαφέρει, φθείρεται, ὁμοίως, λοιποὶ, κακοί

ΟΜΑΔΑ Β : διαμαρτυρία, ομολογώ, προσομοιάζω, παρονομαστής, θέμα, θύτης, χειροτερεύω, χειρίζομαι, φόρος, φάρος, φθαρτός, φερτός, παράλειψη, παραλήπτης, βούληση, βούλευμα

 

 

Ενότητα 4η (Β 1, 7-8) - Σε όλες τις περιστάσεις της (καθημερινής) ζωής μας διαπιστώνεται η σημασία της ηθικής πράξης για την απόκτηση της ηθικής αρετής

 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΨΗΦΙΑΚΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΒΟΗΘΗΜΑΤΟΣ

Ερμηνευτικές ερωτήσεις

1. «ἐν αὐτοῖς»: Τίνος γένους λες πως είναι εδώ η επαναληπτική αντωνυμία; Με άλλη διατύπωση: Σε τι από τα προηγούμενα αναφέρεται η επαναληπτική αντωνυμία αυτής της φράσης; (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 163)

2. «ἕξεις»: Κουβεντιάστε μέσα στην τάξη για τον τρόπο με τον οποίο σχηματίστηκε αυτή η λέξη. Όταν από τη συζήτησή σας προκύψει η σημασία της αρχαίας ελληνικής αυτής λέξης, προχωρήστε πια τότε στη σύγκριση της σημασίας της αρχαίας ελληνικής λέξης με τη σημασία της νεοελληνικής λέξης έξη. Κρίνετε ύστερα από όλα αυτά τη σημασία με την οποία σας υποδείχτηκε παραπάνω να καταλάβετε την έκφραση: αἱ ἕξεις γίνονται. (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 163)

3. «οὐ μικρὸν οὖν διαφέρει»: γιατί ο Αριστοτέλης επιμένει στο εὐθὺς ἐκ νέων; Συμφωνείτε με τη θέση αυτή του φιλοσόφου, ιδίως με τη βαρύτητα που προσδίδει στη θέση του αυτή η προσθήκη της φράσης: μᾶλλον δὲ τὸ πᾶν; (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 163)

4. Ποιος ο ρόλος των «οὕτω δὴ καὶ» στην αρχή της παραγράφου;

5. «Καὶ ἑνὶ δὴ λόγῳ ἐκ τῶν ὁμοίων ἐνεργειῶν αἱ ἕξεις γίνονται»: ποια η θέση της πρότασης μέσα στην ενότητα και πώς καταλήγει σ’ αυτή ο Αριστοτέλης;

6. Ποιον περιορισμό θέτει στο κείμενο ο φιλόσοφος σχετικά με τις έξεις;

7. Να σχολιάσετε την τελευταία περίοδο του κειμένου ως προς το περιεχόμενο και τη μορφή.

8. Να εντοπίσετε τα εκφραστικά μέσα της ενότητας.

 

Λεξιλογικές – σημασιολογικές ασκήσεις

1. Να βρείτε στο κείμενο λέξεις ετυμολογικά συγγενείς με τις παρακάτω: ομοιογένεια, πληθώρα, δέος, μισαλλοδοξία, θαρραλέος, περιστροφή.

2. Να δώσετε δύο ομόρριζα (απλά ή σύνθετα) στα νέα ελληνικά για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: πράττοντες, ὀργίλοι, ἀναστρέφεσθαι, ἐνεργειῶν, ἀποδιδόναι.

3. Να βρείτε συνώνυμα στα αρχαία ελληνικά για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: πράττοντες, ἀνδρεῖοι, πρᾶοι, ἐνεργείας, ἀκολουθοῦσιν.

4. Με την ποιητική ή αναφορική λειτουργία των λέξεων που ακολουθούν (συγγενών ετυμολογικά με όρους του διδαγμένου κειμένου) να σχηματίσετε ισάριθμες περιόδους λόγου: 1. στρόφιγγα, 2. δορυφόρος, 3. πυροδοτώ, 4. διενέργεια, 5. έμφαση, 6. πολυμιγής, 7. τροφοδοτώ, 8. φαρέτρα, 9. κυοφορία.

 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΕΕ

Ερμηνευτικές ερωτήσεις

1. Πώς εισάγει ο Αριστοτέλης το νέο μέρος του συλλογισμού του και ποια σημεία της επιχειρηματολογίας του διασαφηνίζει;

2. Ποια συλλογιστική μέθοδο ακολουθεί ο Αριστοτέλης και σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει;

3. Να επισημάνετε τα αντιθετικά ζεύγη που σχηματίζουν μέσα στο κείμενο οι ηθικές αρετές με τις αντώνυμές τους έννοιες (κακίες).

4. «Καὶ ἑνὶ δὴ λόγῳ ἐκ τῶν ὁμοίων ἐνεργειῶν αἱ ἕξεις γίνονται»: ποια η θέση της πρότασης μέσα στην ενότητα και πώς καταλήγει σ’ αυτή ο Αριστοτέλης;

5. Ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί στην ενότητα πολλές φορές τα ρήματα ἐθίζομαι, πράττω και γίνομαι σε διάφορους τύπους. Να εξηγήσετε ποια σημασία έχει η επαναλαμβανόμενη χρήση των συγκεκριμένων ρημάτων και η χρονική τους βαθμίδα στη δόμηση της επιχειρηματολογίας του φιλοσόφου για την απόκτηση της ηθικής αρετής.

6. Καὶ ἑνὶ δὴ λόγῳ ἐκ τῶν ὁμοίων ἐνεργειῶν αἱ ἕξεις γίνονται: Να εντοπίσετε τη νέα αριστοτελική έννοια που περιέχεται στο χωρίο και να δώσετε τον ορισμό της με τη βοήθεια του κειμένου της ενότητας.

7. Ποιο ρόλο παίζει η ηθική πράξη και η συμπεριφορά του ανθρώπου, γενικότερα σε όλες τις περιστάσεις της (καθημερινής) ζωής, στην απόκτηση της ηθικής αρετής; Να στηρίξετε την απάντησή σας σε χωρία του κειμένου.

8. Να αναλύσετε με λίγα λόγια τα χωρία της ενότητας στα οποία φαίνεται ότι η ηθική αρετή είναι κοινωνική αρετή.

9. Ποιους περιορισμούς θέτει ο φιλόσοφος σχετικά με τις ἕξεις ;

10. «οὐ μικρὸν οὖν διαφέρει»: γιατί ο Αριστοτέλης επιμένει στο εὐθὺς ἐκ νέων; Συμφωνείτε με τη θέση αυτή του φιλοσόφου, ιδίως με τη βαρύτητα που προσδίδει στη θέση του αυτή η προσθήκη της φράσης: μᾶλλον δὲ τὸ πᾶν;

11. Να σχολιάσετε την τελευταία περίοδο του κειμένου ως προς το περιεχόμενο και τη μορφή.

12. Να εντοπίσετε τα εκφραστικά μέσα της ενότητας.

 

Λεξιλογικές – σημασιολογικές ασκήσεις

1. Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις να βρεθεί μία ομόρριζη λέξη του κειμένου: σχέση, απραξία, αλλαξιά, δέος, άφοβος, θρασύς, δεινός, θυμωμένος, πραότητα, κόλαση, διεστραμμένος, λόγιος, ποιοτικός, προδοσία, ανακόλουθος, καχεξία, παραμικρό, πανδαισία

2. Να σχηματισθούν από δύο απλά ομόρριζα ονόματα (ουσιαστικά ή επίθετα) για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις : ἔχει, πράττοντες, συναλλάγμασι, δεινοῖς, φοβεῖσθαι, θαρρεῖν, δειλοί, ἐπιθυμίας, ὀργάς, σώφρονες, πρᾶοι, ἀκόλαστοι, ἀναστρέφεσθαι, λόγῳ, ποιὰς, ἀποδιδόναι, ἀκολουθοῦσιν, ἕξεις, μικρὸν, πάμπολυ

3. Να αντιστοιχίσεις καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου στην ομάδα Α με την/τις ομόρριζή/ές της της ομάδας Β(κάποιες από τι λέξεις της ομάδας Β ενδέχεται να περισσεύουν):

ΟΜΑΔΑ Α : ἔχει, συναλλάγμασι, δεινοῖς, θαρρεῖν, ἐπιθυμίας, ἀναστρέφεσθαι, ἀκολουθοῦσιν, πάμπολυ

ΟΜΑΔΑ Β : αναστρέψιμος, καταστροφικός, καταστρεπτικός, ανακόλουθος, παραλλαγή, μετάλλαξη, μετάταξη, δεινός, άδηλος, ενθαρρύνω, αποθαρρύνω, διαφθείρω, εύθυμος, εύθικτος, πολυπράγμων, κατοχή, μέθεξη, άσχετος, ασχολία, αμέτοχος, σύμπαν, απάντηση

 

 

 

Ενότητα 5η (Β 3, 1-2) - Η πραγμάτωση της ηθικής αρετής συνεπάγεται ευχαρίστηση για τον άνθρωπο

 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΨΗΦΙΑΚΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΒΟΗΘΗΜΑΤΟΣ

Ερμηνευτικές ερωτήσεις

1. «Σημεῖον δὲ δεῖ ποιεῖσθαι τῶν ἕξεων τὴν ἐπιγινομένην ἡδονὴν ἢ λύπην τοῖς ἔργοις»: κουβεντιάστε μέσα στην τάξη για το κριτήριο που θέτει ο Αριστοτέλης προκειμένου να αποφανθεί κανείς αν έχουν πια οριστικά διαμορφωθεί οι «έξεις». Κάντε πιο συγκεκριμένη τη συζήτησή σας χρησιμοποιώντας τα παραδείγματα που χρησιμοποιεί και ο Αριστοτέλης. Στο τέλος δοκιμάστε να προσθέσετε και άλλα, δικά σας παραδείγματα.

2. Θυμηθείτε ότι είχαμε παραπέμψει σ’ αυτό το σημείο τη συζήτηση για την εναλλαγή πρώτου και τρίτου πληθυντικού προσώπου που είχαμε προσέξει στη δεύτερη ενότητα. Συζητήστε λοιπόν στην τάξη για το θέμα αυτό.

3. Δύο φορές πιο πάνω η λέξη ἕξις γράφτηκε μέσα σε εισαγωγικά. Γιατί;

4. Γράψε ένα σύντομο δοκίμιο (μιας ή δύο σελίδων) α) για να επεξηγήσεις το περιεχόμενο του πλατωνικού ορισμού της αγωγής, β) για να δηλώσεις τη συμφωνία ή τη διαφωνία σου (κάνοντας δηλαδή κάτι σαν αυτό που έκανε και ο Αριστοτέλης).

5. Με βάση ποιο κριτήριο θεωρεί ο Αριστοτέλης ότι διαμορφώνονται τα μόνιμα στοιχεία του χαρακτήρα μας; Πώς το αποδεικνύει και σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει;

6. Παρουσιάστε διαγραμματικά την επιτέλεση μιας ηθικής πράξης με τα συναισθήματα που βιώνουν αυτοί που έχουν κατακτήσει ως ἕξιν τις ηθικές αρετές και αυτοί που δεν τις έχουν κατακτήσει ως ἕξιν.

7. Τι χαρακτήρα δίνει στην αρετή ο Αριστοτέλης και πώς αυτός διαφαίνεται μέσα στο κείμενο;

8. Ποια παιδεία θεωρεί «ὀρθὴ» ο Αριστοτέλης και πώς αυτή συνδέεται με τη διαμόρφωση των μόνιμων στοιχείων του χαρακτήρα μας;

 

Λεξιλογικές – σημασιολογικές ασκήσεις

1. Να συμπληρώσετε τα κενά των παρακάτω προτάσεων με παράγωγα (απλά ή σύνθετα) του ρήματος «σημαίνω».

α) Η ………………… της λέξης ήταν διττή, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί σύγχυση μεταξύ των παρευρισκομένων.

β) Στο σημείο αυτό της εθνικής οδού γίνονται πολλά ατυχήματα λόγω της ελλιπούς …………………………..

γ) Κάθε μέρα κατά τη διάρκεια της προσευχής γίνεται έπαρση της ελληνικής …………………..

δ) Όλοι οι συγγενείς του διασκορπίστηκαν στα τέσσερα …………………….. του ορίζοντα την εποχή του

μεταναστευτικού ρεύματος.

ε) Κάθε εργαζόμενος πρέπει να συγκεντρώνει ένα συγκεκριμένο αριθμό ……………………. για να μπορέσει να  συνταξιοδοτηθεί.

2. Να δώσετε δύο ομόρριζα (απλά ή σύνθετα) στα νέα ελληνικά για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: ἡδονήν, λύπην, ἀνδρεῖος, νέων, ὀρθή.

3. Να βρείτε μέσα στο κείμενο λέξεις ετυμολογικά συγγενείς με τις παρακάτω: αγωγή, εξής, δέος, άριστος, παράσημο, χαρμόσυνος.

4. Βρείτε την ετυμολογία των παρακάτω λέξεων: σημεῖον, ἕξεων, σώφρων, ἀνδρεῖος, δειλός, ἦχθαι.

5. Με τις επόμενες λέξεις –συγγενείς ετυμολογικά με λέξεις του αρχαίου κειμένου– να σχηματίσετε περιόδους λόγου στη νεοελληνική γλώσσα, χρησιμοποιώντας την αναφορική ή ποιητική λειτουργία τους: προπαίδεια, μονόδρομος, δυσφορία, σώμα, πλοηγός.

 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΕΕ

Ερμηνευτικές ερωτήσεις 1. Με ποιο κριτήριο μπορεί να αποφανθεί κανείς, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, για την οριστική διαμόρφωση των ἕξεων;

2. Ποια παραδείγματα χρησιμοποιεί ο Αριστοτέλης για να εξηγήσει το κριτήριο της διαμόρφωσης ἕξεων; Συμφωνείτε;

3. Ποια είναι η σχέση μεταξύ ηθικής αρετής και λύπης ή ηδονής και πώς την εξηγεί ο Αριστοτέλης;

4. Ποια είδη ηδονής φαίνεται να διακρίνει ο Αριστοτέλης σύμφωνα με τα σχόλια του βιβλίου σας;

5. Ποια θεωρεί ο Αριστοτέλης «ορθή» παιδεία; Συμφωνείτε με τα κριτήριά του;

6. σώφρων, ἀκόλαστος, ἀνδρεῖος, δειλός: Να δώσετε τον ορισμό καθενός όρου με βάση το κείμενο.

7. Διὸ δεῖ … οἷς δεῖ: Ποιος νομίζετε ότι αποφασίζει με τι «πρέπει» να χαίρονται ή να λυπούνται οι νέοι, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη; Η άποψή του θα ήταν χρήσιμη στη σύγχρονη πραγματικότητα;

8. Πώς αντιλαμβάνεσθε την άποψη ότι η πραγμάτωση της ηθικής αρετής συνεπάγεται ευχαρίστηση για τον άνθρωπο; Μήπως κάποτε συμβαίνει και το αντίθετο, δηλαδή εκείνο που «πρέπει» να κάνουμε - το ηθικώς πράττειν - να μας είναι πιο δυσάρεστο; Ο Αριστοτέλης γράφει σχετικά (ΗΝ, 1117b 17-18) ότι: οὐ δὴ ἐν ἁπάσαις ταῖς ἀρεταῖς τὸ ἡδέως ἐνεργεῖν ὑπάρχει, πλὴν ἐφ' ὅσον τοῦ τέλους ἐφάπτεται (= δεν είναι λοιπόν δυνατόν να βρει κανείς σε όλες ανεξαιρέτως τις αρετές μια ενέργεια που συνεπάγεται ηδονή, παρά μόνο εφόσον αυτή επιτυγχάνει το σκοπό της). Ποια είναι η δική σας άποψη;

9. Αφού διαβάσετε τις απόψεις που εκφράζει ο Αθηναίος ξένος για την παιδεία στους πλατωνικούς Νόμους (653 a - c) και την άποψη που εκφράζει ο Λάκων στον Πλούταρχο να δείξετε τη σχέση τους με τις θέσεις που διατυπώνει ο Αριστοτέλης σ’ αυτή την ενότητα.

10. Να εντοπίσετε και να αναλύσετε το σημείο του κειμένου στο οποίο φαίνεται ότι η ηθική αρετή συνδέεται με την οργανωμένη πολιτική- κοινωνική ζωή.

11. Ποια είναι η αξία του συναισθήματος στον Αριστοτέλη όπως φαίνεται από την ενότητα;

 

Λεξιλογικές – σημασιολογικές ασκήσεις

1. ὀρθὴ παιδεία: Ποια είναι η πρώτη σημασία του επιθέτου ὀρθός; Με ποια σημασία χρησιμοποιείται στο κείμενο και με ποιες σήμερα ;

2. Ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί την έκφραση ὀρθὴ παιδεία και ο Πρωταγόρας αναφερόμενος στην αγωγή των νέων (από την πόλη με τους νόμους) την έκφραση εὐθύνουσι (= ισιώνουν). Ποιο είναι το κοινό σημείο αυτών των μεταφορικών εκφράσεων και πώς εξηγείται η σχέση τους με την αγωγή των νέων4;

3. Να εντοπίσετε στο κείμενο τις λέξεις που παρουσιάζουν ετυμολογική συγγένεια με τις παρακάτω: ασήμαντος, επίγονος, αναμονή, επιδείνωση, εποχή, ανεύθυνος.

4. ἦχθαι: Να γράψετε δέκα παράγωγα της λέξης (απλά ή σύνθετα).

5. Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις να βρεθεί μία ομόρριζη λέξη του κειμένου: παράσημο, γενιά, ηδύποτο, περίλυπος, ενσωμάτωση, περιχαρής, αχθοφόρος, διαμονή, κλήση, δέον, άξονας, διευθυντής, πρόφαση, διορθωτικός

6.Να σχηματισθούν από δύο απλά ομόρριζα ονόματα (ουσιαστικά ή επίθετα) για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις : Σημεῖον, ἐπιγινομένην, λύπην, σωματικῶν, ἡδονῶν, χαίρων, ἀχθόμενος, ὑπομένων, καλῶν, δεῖ, ἦχθαί, εὐθὺς, φησίν, ὀρθὴ

7.Να αντιστοιχίσεις καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου στην ομάδα Α με την/τις ομόρριζή/ές της της ομάδας Β(κάποιες από τι λέξεις της ομάδας Β ενδέχεται να περισσεύουν):

ΟΜΑΔΑ Α : Σημεῖον, ἐπιγινομένην, λύπην, χαίρων, ὑπομένων, ἦχθαί, εὐθὺς, φησίν, ὀρθὴ

ΟΜΑΔΑ Β : άσημος, ασύμμετρος, γονίδιο, γενικός, άγνωστος, σύλληψη, συλλυπητήριος, χαρωπός, άχραντος, διαμονή, διανομή, παραγωγικός.

 

 

Ενότητα 6η (Β 6, 1-4) - Η αρετή καθιστά τον άνθρωπο ικανό να εκτελέσει το προορισμένο γι΄ αυτόν έργο

 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΨΗΦΙΑΚΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΒΟΗΘΗΜΑΤΟΣ

Ερμηνευτικές ερωτήσεις

1. Πρόσεξε ότι η λέξη «ἀρετὴ» είναι για τον Αριστοτέλη μια λέξη που δεν προορίζεται μόνο για τον άνθρωπο. Ταιριάζει – είναι σαν να μας λέει – και για τα έμψυχα και για τα άψυχα πράγματα (αυτό θα πει ότι μπορεί να χρησιμοποιείται και για τα ζώα). Με αυτό το γενικό νόημα, ποιο είναι το περιεχόμενο της λέξης «ἀρετή»; (Τόνισε τα δύο κύρια στοιχεία που διακρίνει στην έννοια «ἀρετὴ κάθε πράγματος», άρα και του ανθρώπου, ο Αριστοτέλης). (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 167) Πώς συσχετίζονται οι αρετές με τις έξεις και γιατί δεν αρκεί ο χαρακτηρισμός έξεις όταν μιλάμε για τις αρετές;

2. Παρουσιάστε τα παραδείγματα που χρησιμοποιεί ο Αριστοτέλης για να κάνει πιο κατανοητά τα γνωρίσματα που διαφοροποιούν την αρετή από τις άλλες έξεις.

3. Ποιο νόημα δίνει ο Αριστοτέλης στον όρο «ἀρετὴ» στην 6η ενότητα;

4. Τι γνωρίζετε για τον αριστοτελικό όρο «τέλος» και για την «τελεολογική αντίληψη»;

5. Τι νόημα δίνει στον λόγο του Αριστοτέλη η χρήση της υποθετικής πρότασης («Εἰ δὴ …») και της δυνητικής ευκτικής («ἂν εἴη»);

 

Λεξιλογικές – σημασιολογικές ασκήσεις

1. Να δώσετε συνώνυμα των παρακάτω λέξεων στα αρχαία ελληνικά: πᾶσα, ἔργον, εὖ, ὁρῶμεν, πολεμίους, φανερόν.

2. Να δώσετε αντώνυμα των παρακάτω λέξεων στα αρχαία ελληνικά: ἀρετή, σπουδαῖον, ὁμοίως, μεῖναι, πολεμίους, φανερόν.

3. Να βρείτε στο κείμενο λέξεις, ετυμολογικά συγγενείς με τις παρακάτω: φόρτος, φυσιολογικός, δρομέας, δωρεά, συνοχή, βάθρο.

4. Να συμπληρώσετε τα κενά στις προτάσεις που ακολουθούν με παράγωγα (απλά ή σύνθετα) του ρήματος «ὁρῶ».

 

α. Ένας καλός πολιτικός πρέπει να διακρίνεται από …………………………..

β. Μια ίωση τον ταλαιπώρησε για πολύ καιρό· γι’ αυτό η ……………….. του είναι ωχρή.

γ. Τα λάθη που έγιναν ήταν ……………………… Όλοι μπορούσαν εύκολα να τα διακρίνουν.

δ. Σε ένα κατάστημα ……………………. μπορείς να βρεις μεγάλη ποικιλία φακών επαφής.

ε. Οι ……………………… είναι ένα συχνό φαινόμενο αυτών που ταξιδεύουν στην έρημο.

5. Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις της Α στήλης με τις ετυμολογικά συγγενείς τους στη Β στήλη.

Α	Β
μεῖναι δραμεῖν ἐνεγκεῖν ἐπιβάτην φανερὸν ἀρετὴ	βηματοδότης φάσμα δυσαρέσκεια αναμονή φερέφωνο δρομολόγιο

6. Να βρείτε δέκα σύνθετες λέξεις με δεύτερο συνθετικό την αρχαία λέξη ὤρα (= φροντίδα).

 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΕΕ

Ερμηνευτικές ερωτήσεις

1. Σε ποιο συμπέρασμα έχει καταλήξει ο Αριστοτέλης, όπως φαίνεται στην αρχή της ενότητας, και ποιο νέο ερώτημα θέτει σχετικά με τη φύση της αρετής;

2. Η αριστοτελική ἕξις είναι έννοια ουδέτερης ποιότητας : μπορεί να έχει θετικό περιεχόμενο ή να είναι ανάξια λόγου. α) Από τι εξαρτάται η ποιότητα των ἕξεων; β) Ποιο είδος ἕξεων νομίζετε ότι καλλιεργεί την αρετή και σε τι οδηγούν οι ἕξεις αντίθετης ποιότητας;

3. Ποιες είναι οι συνέπειες της αρετής στο υποκείμενό της και το έργο του; Να διασαφηνίσετε την απάντησή σας δίνοντας δικά σας παραδείγματα με ζώα ή πράγματα.

4. Να δικαιολογήσετε τη λειτουργικότητα της επανάληψης του επιρρήματος εὖ και του αντίστοιχου επιθέτου του στην ενότητα.

5. εἰ δὴ … ἡ ἕξις: Ο δογματισμός και το αξιωματικό ύφος δεν έχουν καμία σχέση με τον επιστημονικό λόγο, γιατί αυτός επιδέχεται διάψευση. Με αφετηρία την αρχή αυτή να εξηγήσετε τη χρήση των εκφραστικών τρόπων του Αριστοτέλη στο σημείο αυτό· ειδικότερα τη σημασία που έχει το είδος της δευτερεύουσας πρότασης και η έγκλιση της ανεξάρτητης πρότασης. Με βάση τις παρατηρήσεις σας να χαρακτηρίσετε το ύφος του φιλοσόφου.

6. Ο Αριστοτέλης στη 2η ενότητα του βιβλίου σας υποστηρίζοντας τη βασική του θέση ότι οὐδεμία τῶν ἠθικῶν ἀρετῶν φύσει ἡμῖν ἐγγίνεται έκανε διάκριση μεταξύ των χαρακτηριστικών που έχουμε φύσει και όσων αποκτούμε ἐξ ἔθους, λέγοντας ότι η επανάληψη - άσκηση δεν παίζει κανένα ρόλο σε ό,τι έχουμε φύσει, όπως η όραση: οὐ γὰρ ἐκ τοῦ πολλάκις ἰδεῖν …. Όταν λοιπόν αναφέρεται στην αρετή του οφθαλμού (ἡ τοῦ ὀφθαλμοῦ … ἔργον αὐτοῦ), νομίζετε ότι αντιφάσκει; Να δικαιολογήσετε την άποψή σας.

7. Σε άλλο σημείο των 'Ηθικῶν Νικομαχείων ο Αριστοτέλης θα μιλήσει για το ἔργον κάθε «τεχνίτη» σε σχέση με το ἔργον του ανθρώπου που επιδιώκει την ευδαιμονία : ὥσπερ γὰρ αὐλητῇ καὶ ἀγαλματοποιῷ καὶ παντὶ τεχνίτῃ, καὶ ὅλως ὧν ἔστιν ἔργον τι καὶ πρᾶξις, ἐν τῷ ἔργῳ δοκεῖ τἀγαθὸν εἶναι καὶ τὸ εὖ, οὕτω δόξειεν ἂν καὶ ἀνθρώπῳ, εἴπερ ἔστι τι ἔργον αὐτοῦ (1097 b 29-33). Στο ίδιο θέμα αναφέρεται και ο Πλάτων στην Πολιτεία (352d – 353e).

Συγκρίνοντας τα αποσπάσματα με το κείμενό σας, να δώσετε το περιεχόμενο των εννοιών ἀρετή και ἔργον, όταν αποδίδονται σε «τεχνίτες», ζώα ή πράγματα. Τι συμπεραίνετε σχετικά με την επίδραση του δασκάλου (Πλάτωνα) στον μαθητή (Αριστοτέλη);

8. Ο Αριστοτέλης στη Ρητορική του χρησιμοποιεί ηθικές κατηγορίες για το γραπτό λόγο και μιλάει για «ενάρετο» και «πρέπον» ύφος, για ἀρετή λέξεως και ἔργον λόγου (1404 b 1 κ.ε.). Ποιο νομίζετε ότι είναι το περιεχόμενο αυτών των όρων; Να δικαιολογήσετε την άποψή σας με χωρία του κειμένου σας.

9. Προσέξτε ότι στο κείμενο το ζώο ή το πράγμα που το διακρίνει η αρετή χαρακτηρίζεται από το φιλόσοφο σπουδαῖον. α) Πώς καταλαβαίνετε το περιεχόμενο του χαρακτηρισμού αυτού; β) Ποιο είναι το περιεχόμενο του χαρακτηρισμού (σπουδαῖος), όταν αναφέρεται στον άνθρωπο; Να στηρίξετε την απάντησή σας στο κείμενο της ενότητας και στο χωρίο των Ἠθικῶν Νικομαχείων 1098 a 6-20.

10. εὖ ἔχον: Με τη βοήθεια των πληροφοριών που παρέχει το κείμενο και λαμβάνοντας υπόψη σας το σημασιολογικό περιεχόμενο των λέξεων εὖ και ἔχον, να δείξετε ότι κάθε πρόσωπο, ζώο ή πράγμα στο οποίο αποδίδεται ο χαρακτηρισμός εὖ ἔχον είναι «ενάρετο».

 

Λεξιλογικές – σημασιολογικές ασκήσεις

1. σπουδαῖος : α) Να εξηγήσετε τη σημασία του επιθέτου στο κείμενο με βάση την ετυμολογική του προέλευση. β) Να δώσετε τουλάχιστον δύο σημασίες για τις ομόρριζες λέξεις της νέας ελληνικής: σπουδάζω, σπουδή, σπουδές.

2. ‘ρητέον : α) Πώς λέγονται τα επίθετα που έχουν κατάληξη – τος και – τέος; β) Ποια σημασία προσδίδουν σ’ αυτά τα επίθετα οι καταλήξεις –τος και –τέος; Δώστε άλλα παραδείγματα στην αρχαία και τη νέα ελληνική.

3. θεωρῶ : α) Να δώσετε την ετυμολογική προέλευση και την αρχική σημασία του ρήματος. β) Να εξηγήσετε πώς από την αρχική σημασία οδηγούμαστε στη σημασία που έχει το ρήμα μέσα στο κείμενο.

4. ὀφθαλμός : Να δώσετε την εξήγηση των φράσεων :

α) δια γυμνού οφθαλμού,

β) ως κόρην οφθαλμού,

γ) αποστρέφω τους οφθαλμούς,

δ) εν ριπή οφθαλμού,

ε) έστιν δίκης οφθαλμός,

στ) χάρμα οφθαλμών.

5. φανερόν, εὖ, ἀγαθόν, πολέμιος : Να δώσετε αντώνυμα των λέξεων αυτών στην αρχαία ελληνική.

6. ἀποτελεῖ : α) Ποιος βασικός αριστοτελικός όρος χρησιμοποιήθηκε για τη δημιουργία του ρήματος; β) Με βάση αυτή την ετυμολογική προέλευση να δείξετε το ακριβές σημασιολογικό περιεχόμενο του ρήματος μέσα στο κείμενο.

7. Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις να βρεθεί μία ομόρριζη λέξη του κειμένου: μοναξιά, επίρρημα, τελειωτικός, πανούργος, επίδοση, κάτοψη, σπουδαστήριο, έφιππος, αριστείο, οισοφάγος, βάθρο, παραμονή, φανάρι, θέατρο, κατάφυτος

8.Να σχηματισθούν από δύο απλά ομόρριζα ονόματα (ουσιαστικά ή επίθετα) για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις : μόνον, ῥητέον, ἀποτελεῖ, ἔργον, ἀποδίδωσιν, ὀφθαλμοῦ, σπουδαῖον, ἵππου, ἀρετὴ, δραμεῖν, ἐνεγκεῖν, ἐπιβάτην, φανερόν, θεωρήσωμεν, κατάφυτος

9.Να αντιστοιχίσεις καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου στην ομάδα Α με την/τις ομόρριζή/ές της της ομάδας Β(κάποιες από τι λέξεις της ομάδας Β ενδέχεται να περισσεύουν):

ΟΜΑΔΑ Α : ῥητέον, ἀποτελεῖ, ἔργον, ὀφθαλμοῦ, ἀρετὴ, ἐνεγκεῖν, ἐπιβάτην, φανερόν, θεωρήσωμεν, ΟΜΑΔΑ Β : ρήμα, ρήγμα, άρρητος, άρρηκτος, ατελής, ακατέργαστος, πάρεργο, κάτεργο, αόρατος, παρωπίδα, άριστος, παραφορά, κατάφωρος, βατός, βολικός, αφασία, άφαντος, δυσθεώρητος, θεαματικός

 

 

Ενότητα 7η (Β 6, 4-8) - Η αρετή βρίσκεται στη μεσότητα. Προσδιορισμός της έννοιας "μεσότητα"

 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΨΗΦΙΑΚΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΒΟΗΘΗΜΑΤΟΣ

Ερμηνευτικές ερωτήσεις

1. «εἰ τὰ δέκα πολλὰ τὰ δὲ δύο ὀλίγα, τὰ ἓξ μέσα λαμβάνουσι κατὰ τὸ πρᾶγμα»: Εξήγησε με ένα σχήμα το αριθμητικό μέσον που περιγράφεται εδώ. (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 170)

2. Ο Αριστοτέλης δεν είχε ακόμη στη διάθεσή του τις τόσο σημαντικές για τον δικό μας λόγο λέξειςαντικειμενικός και υποκειμενικός, βρέθηκε όμως αυτή τη στιγμή στην ανάγκη να εκφράσει τις δύο αυτές έννοιες. Μπροστά σε ανάλογο πρόβλημα ο Αριστοτέλης βρέθηκε πολλές φορές στη διάρκεια των επιστημονικών του ενασχολήσεων, εφόσον ήταν ο πρώτος που ασχολήθηκε με κάποιους επιστημονικούς κλάδους ή πρώτος αυτός αντιμετώπισε με έναν καινούριο, σε σχέση με τους παλιότερους στοχαστές, τρόπο κάποιους τομείς της ανθρώπινης σκέψης και γνώσης. Ο κάθε όμως επιστήμονας, όταν κατά τη διάρκεια των ερευνών του βρίσκεται στην ανάγκη να εκφράσει με λόγο τις ιδέες του, δεν έχει βέβαια πρόχειρες και εύκολες τις λύσεις· μερικές μάλιστα φορές χρειάζεται να κάνει και περισσότερες από μία δοκιμές ώσπου να καταλήξει (αν καταλήξει!) σε κάτι οριστικό. Συνέβη, νομίζεις, το ίδιο και με τον Αριστοτέλη στην περίπτωση που μας απασχολεί; (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 170)

3. Ποια έννοια προσπαθεί να προσδιορίσει ο Αριστοτέλης σ’ αυτή την ενότητα και με ποια κριτήρια γίνεται αυτό;

4. Ποια παραδείγματα χρησιμοποιεί ο Αριστοτέλης προκειμένου να διασαφηνίσει το αντικειμενικό και το υποκειμενικό μέσον;

5. Ποια είναι τα δύο άκρα της μεσότητας; Αφού απαντήσετε στο ερώτημα αυτό, να παρουσιάσετε διαγραμματικά τις αρετές που αναφέρονται στην 4η ενότητα με τα δύο άκρα τους.

6. Ποιες λέξεις και φράσεις του κειμένου αναφέρονται στους όρους «μέσον - ἔλλειψις - ὑπερβολή»;

7. Η αρετή είναι μεσότητα που προσδιορίζεται με βάση ποιο κριτήριο; Αιτιολογήστε την απάντησή σας.

8. Ποια είναι τα νέα γνωρίσματα της αρετής που προστίθενται σ’ αυτή την ενότητα και συμπληρώνουν τον ορισμό της;

9. Με βάση τα στοιχεία αυτής της ενότητας και όσα αναφέρθηκαν στις ενότητες 1, 2 και 3, πώς αποδεικνύεται ότι οι ηθικές αρετές δεν υπάρχουν μέσα μας εκ φύσεως;

10. Να δείξετε ότι απαραίτητη προϋπόθεση για τον προσδιορισμό της αρετής και του μέσου της είναι η σωκρατική προτροπή «γνῶθι σαυτόν».

 

Λεξιλογικές – σημασιολογικές ασκήσεις

1. Να δώσετε στα αρχαία ελληνικά τα αντώνυμα των παρακάτω λέξεων: συνεχεῖ, λαβεῖν, ἴσον, πᾶς, μέσον.

2. Να βρείτε στο κείμενο λέξεις ετυμολογικά συγγενείς με τις παρακάτω: απόβλητα, ταυτότητα, εχεμύθεια, λάφυρο, λοιπόν, διαδρομή.

3. Να δώσετε για κάθε θέμα του ρήματος «βάλλω» παράγωγα (απλά ή σύνθετα) στα νέα ελληνικά: βαλ-: βελ-: βλη-: βολ-:

4. Να δώσετε για κάθε θέμα του ρήματος «ἔχω» παράγωγα (απλά ή σύνθετα) στα νέα ελληνικά:

εχ-: σχ-: οχ-: -ούχος: -ουχία: ωχ-:

5. Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις από τα θέματα των λέξεων «πλεῖον» και «ὀλίγον» στα νέα ελληνικά.

6. «Ἐλλείπει»: να συμπληρώσετε τα κενά στις παρακάτω προτάσεις με λέξεις ομόρριζες του ρηματικού τύπου που σας δίνεται.

α) Το δημόσιο …………………….. συνεχώς αυξάνεται, με αποτέλεσμα να καταρρέει η εθνική οικονομία.

β) Προτίμησε να αποσυρθεί στην ιδιαίτερη πατρίδα του για το …………………… της ζωής του.

γ) Η ………………….. ηλίου είναι ένα φαινόμενο που συνεχίζει να προκαλεί δέος.

δ) Δεν είχε αναπτύξει επαρκώς το θέμα που του δόθηκε στο μάθημα της έκθεσης. Οι ……………………. ήταν πολλές  και σημαντικές.

ε) Πολλές φορές παθαίνει ……………………., με αποτέλεσμα να μην αναγνωρίζει οικεία του πρόσωπα.

7. Να σχηματίσετε με την ποιητική ή αναφορική λειτουργία των λέξεων που ακολουθούν ισάριθμες περιόδους λόγου: αποβάλλω, κυκλοφορῶ, εξισώνω, προβολέας, εξόφθαλμη.

 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΕΕ

Ερμηνευτικές ερωτήσεις

1. Ο Αριστοτέλης στην προσπάθειά του να προσδιορίσει την έννοια της ηθικής αρετής θέτει επιμέρους ερωτήματα και δίνει απαντήσεις, προχωρώντας βαθμιαία μέχρι τον τελικό στόχο, τον ορισμό της έννοιας. Σε ποιο ερώτημα δίνει απάντηση ο φιλόσοφος με όσα αναφέρει σ’ αυτήν την ενότητα;

2. Να επισημάνετε τα γνωρίσματα που θεωρεί ο Αριστοτέλης απαραίτητα για ένα πράγμα, ώστε να είναι δυνατόν να του αποδοθούν οι έννοιες τὸ πλεῖον, τὸ ἔλαττον και τὸ ἴσον.

3. Ο φιλόσοφος δομεί εδώ τη σκέψη του γύρω από τις έννοιες της «μεσότητας» και των δύο «ακροτήτων». Αφού εντοπίσετε τις λέξεις ή φράσεις (ονοματικά και ρηματικά σύνολα) που αναφέρονται σε κάθε έννοια χωριστά, να διατυπώσετε με δικά σας λόγια τους ορισμούς που δίνει ο Αριστοτέλης.

4. Ποια κριτήρια χρησιμοποιεί ο Αριστοτέλης για να προσδιορίσει τα είδη της «μεσότητας» και ποιο είδος έχει άμεση σχέση με την ηθική αρετή; Να στηρίξετε την απάντησή σας στο κείμενο.

5. Τα πρώτα σπέρματα της θεωρίας της «μεσότητας», η οποία εδώ εκτίθεται αναλυτικά, εντοπίζονται σε προηγούμενη ενότητα (4η), όταν ο Αριστοτέλης αναπτύσσει τη σημασία της ηθικής πράξης για την απόκτηση της ηθικής αρετής. Αφού λάβετε υπόψη σας τον αναλυτικό προσδιορισμό της έννοιας, να γυρίσετε στην 4η ενότητα και να σχολιάσετε σ’ ένα μικρό κείμενο τις μεσότητες και τις ακρότητες που αναφέρονται ή υπονοούνται εκεί. Στο τέλος να προσθέσετε και δικά σας παραδείγματα. Στο σχολιασμό σας να λάβετε υπόψη σας και όσα λέει ο φιλόσοφος σε άλλο σημείο: ὁ δὲ τῷ θαρρεῖν ὑπερβάλλων περὶ τὰ φοβερὰ θρασὺς … ὁ δὲ τῷ φοβεῖσθαι ὑπερβάλλων δειλός (ΗΝ 1115 b 33 - 40).

6. Ο Αριστοτέλης για να διασαφηνίσει τα είδη της «μεσότητας» παίρνει ένα παράδειγμα από το χώρο του αθλητισμού. Προσπαθήστε να κάνετε το ίδιο, χρησιμοποιώντας ένα ανάλογο παράδειγμα από τη μαθητική ζωή. Στο κείμενό σας να κρατήσετε αυτούσιους τους αριστοτελικούς όρους.

7. Γνωρίζουμε ήδη από τα προηγούμενα ότι η ηθική αρετή είναι ἕξις κατά το γένος. α) Ποια καινούργια στοιχεία – πληροφορίες μας προσφέρει το κείμενο για να συμπληρώσουμε τον ορισμό της έννοιας; β) Ποια από αυτά τα στοιχεία μπορούν κατά τη γνώμη σας να στηρίξουν την άποψη που ο Αριστοτέλης θα υποστηρίξει αργότερα, ότι δηλαδή η ηθική αρετή είναι μετὰ τοῦ ὀρθοῦ λόγου ἕξις (ΗΝ 1144 b 27); Να δικαιολογήσετε την άποψή σας με χωρία του κειμένου.

8. Λαμβάνοντας υπόψη σας τις σκέψεις που ο Αριστοτέλης εκφράζει εδώ, τι θα συμβουλεύατε ένα δάσκαλο (ή γονιό) που στόχο έχει να «εθίσει» τους μαθητές του (ή τα παιδιά του) στην ηθική αρετή;

9. Ο Αριστοτέλης, όπως είδαμε ήδη (ενότητες 1, 2, 3) υποστήριξε ότι οὐδεμία τῶν ἠθικῶν ἀρετῶν φύσει ἡμῖν ἐγγίνεται. Να δείξετε με επιχειρήματα ότι όσα λέγονται σ’ αυτήν την ενότητα υποστηρίζουν την παραπάνω βασική σκέψη του φιλοσόφου.

10. Οὕτω δὴ πᾶς ἐπιστήμων … ἀλλὰ τὸ πρὸς ἡμᾶς υποστηρίζει ο Αριστοτέλης. Να δείξετε ότι απαραίτητη προϋπόθεση αυτού είναι η σωκρατική προτροπή γνῶθι σαυτόν και γι’ αυτό η κατάκτηση της ηθικής αρετής γίνεται δύσκολο και επίπονο έργο.

11. Διαφερόντως γὰρ δὴ καὶ τόδε ἔχομεν ὥστε τολμᾶν τε οἱ αὐτοὶ μάλιστα καὶ περὶ ὧν ἐπιχειρήσομεν ἐκλογίζεσθαι· ὅ τοῖς ἄλλοις ἀμαθία μὲν θράσος, λογισμὸς δὲ ὄκνον φέρει. κράτιστοι δ’ ἂν τὴν ψυχὴν δικαίως κριθεῖεν οἱ τά τε δεινὰ καὶ ἡδέα σαφέστατα γιγνώσκοντες καὶ διὰ ταῦτα μὴ ἀποτρεπόμενοι ἐκ τῶν κινδύνων (Θουκ. ΙΙ, 40, 3), υποστηρίζει ο Περικλής παρουσιάζοντας τις αρετές του Αθηναίου πολίτη στον Ἐπιτάφιο. Να συσχετίσετε αυτό το χωρίο με την άποψη του Αριστοτέλη πᾶς ἐπιστήμων … ἀλλὰ τὸ πρὸς ἡμᾶς. Στο συσχετισμό αυτό να λάβετε υπόψη σας επίσης την άποψη που συναντάμε στον πλατωνικό Λάχη: Ταύτην (= τὴν ἀνδρείαν) ἔγωγε, ὦ Λάχης, τὴν τῶν δεινῶν καὶ θαρραλέων ἐπιστήμην καὶ ἐν πολέμῳ καὶ ἐν τοῖς ἄλλοις ἅπασιν (Πλάτων, Λάχης, 194 e - 195 a).

 

Λεξιλογικές – σημασιολογικές ασκήσεις

1. τῷ ἀρχομένῳ – αἱρεῖται : α) Ποια σημασία έχουν οι λέξεις στο κείμενο; β) Ποια άλλη σημασία των ρημάτων γνωρίζετε;

2. γυμνάσια : α) Να γράψετε την ετυμολογική προέλευση της λέξης και τη σημασία της στο κείμενο. β) Να δώσετε τις σημασίες της λέξης στη νέα ελληνική.

3. Να βρείτε στο κείμενο συνώνυμα των λέξεων : κελεύω, ἧττον, προτιμῶ, ἐπαΐων, βιβρώσκω.

4. φεύγω : Χρησιμοποιώντας το ρήμα να δώσετε στην αρχαία ελληνική α) τον πολιτικό όρο «οι εξόριστοι», β) τη σημασία του δικανικού όρου φεύγω φόνου.

5. Με ποιες λέξεις του κειμένου παρουσιάζουν ετυμολογική συγγένεια οι λέξεις: ἐπισταμένως, λειπτέον, πρόσληψις, συνοχή, ταυτότης.

6. Α. Να χαρακτηρίσετε την ετυμολογική προέλευση των παρακάτω συνθέτων ως σωστή ή λανθασμένη σημειώνοντας ένα Χ στην αντίστοιχη στήλη.

α) ὑπερβολή < ὑπέρ + βούλομαι

β) ἀλείπτης < ἀ (στερητ.) + λείπω

γ) ἀναλογία < ἀνά + λέγω

δ) ἐπιστήμων < ἐπίσταμαι

ε) προστάζω < πρό + στάζω

Β. Να δώσετε τη σωστή ετυμολογική προέλευση των λανθασμένων περιπτώσεων.

7. Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις να βρεθεί μία ομόρριζη λέξη του κειμένου: σχέδιο, συνηρημένος, πλειοψηφία, ελάχιστος, άνισος, ακραίος, παντοπωλείο, έκλειψη, συνένωση, λιγοστεύω, λεξικό, κατάληψη, ταχυφαγείον, τακτικός, ναύαρχος, παρομοίωση, πεζοδρόμιο, διεπιστημονικός, βλήμα, πρόσφυγας, εξεζητημένος

8. Να σχηματισθούν από δύο απλά ομόρριζα ονόματα (ουσιαστικά ή επίθετα) για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις : συνεχεῖ, διαιρετῷ, ἔλαττον, ἴσον, ἄκρων, πᾶσιν, πλεονάζει, ἐλλείπει, ἕν, ὀλίγα, ἀναλογίαν, ληπτέον, φαγεῖν, προστάξει, ἀρχομένῳ, ὁμοίως, δρόμου, ἐπιστήμων, ὑπερβολὴν, φεύγει, ζητεῖ, αἱρεῖται

9. Να αντιστοιχίσεις καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου στην ομάδα Α με την/τις ομόρριζή/ές της της ομάδας Β(κάποιες από τι λέξεις της ομάδας Β ενδέχεται να περισσεύουν):

ΟΜΑΔΑ Α : συνεχεῖ, διαιρετῷ, πλεῖον, ἴσον, ἐλλείπει, ἕν, ἀναλογίαν, ληπτέον, προστάξει, ἀρχομένῳ, ὑπερβολὴν, φεύγει

ΟΜΑΔΑ Β : οχετός, αιρετικός, πλωτός, πλειοψηφικός, ισονομία, ανομία, ελλειπτικός, ελαττωματικός, ένωση, άνωση, αντίλογος, παράλειψη, παραλήπτης, σταγόνα, ταγός, αρχηγέτης, αναβλητικός, αναβλύζω, υπεκφυγή

 

 

Ενότητα 8η (Β 6, 9-10) - Όπως η τέχνη, έτσι και η ηθική αρετή στοχεύει στο μέσον

 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΨΗΦΙΑΚΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΒΟΗΘΗΜΑΤΟΣ

Ερμηνευτικές ερωτήσεις

1. «τοῦ μέσου ἂν εἴη στοχαστική»: Πρόσεξε ότι ο Αριστοτέλης απέφυγε να πει: «τοῦ μέσου ἐστὶ στοχαστική». Προσπάθησε να καταλάβεις τη διαφορά των δύο εκφραστικών τρόπων και εξήγησε στη συνέχεια την προτίμηση του Αριστοτέλη για την πρώτη – μπορούμε άραγε από την προτίμησή του να βγάλουμε συμπεράσματα και για τον χαρακτήρα του; Μην ξεχνάς αυτό που λένε, πως «το ύφος είναι ο άνθρωπος»! Θα βοηθηθείς, πάντως, στην προσπάθειά σου, αν ξαναθυμηθείς από το συντακτικό σου α) τη σημασία του εκφραστικού σχήματος της δυνητικής ευκτικής, και β) τη λεγόμενη (=;) «απλή σκέψη του λέγοντος». (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 172)

2. Πώς ορίζει ο Αριστοτέλης τα «ολοκληρωμένα έργα»;

3. Ο Αριστοτέλης συγκρίνει τις έννοιες τέχνη - αρετή - φύση. Ποιες ομοιότητες και ποιες διαφορές εντοπίζει και με ποια σειρά τις ιεραρχεί;

4. Διατυπώστε (με προκείμενες και συμπέρασμα) τον συλλογισμό του Αριστοτέλη που αποδεικνύει ότι η αρετή έχει ως στόχο τη μεσότητα.

5. Αν λάβουμε υπόψη τον υποθετικό συλλογισμό και τη δυνητική ευκτική («ἂν εἴη») που χρησιμοποιεί ο Αριστοτέλης, σε τι συμπεράσματα μπορούμε να καταλήξουμε για το ύφος του; Προσιδιάζει στον επιστημονικό λόγο;

6. Ο Αριστοτέλης διευκρινίζει στο τέλος της ενότητας ότι, όταν αναφέρεται στην αρετή, εννοεί την ηθική και όχι τη διανοητική αρετή. Πώς εξηγείται η άποψη αυτή;

 

Λεξιλογικές – σημασιολογικές ασκήσεις

1. Να συμπληρώσετε τα κενά των παρακάτω προτάσεων με ομόρριζα (απλά ή σύνθετα) της λέξης «ἐπιτελεῖ».

α. Το δύσκολο έργο που ανέλαβε να εκπονήσει, σήμερα βρίσκεται στο …………………. του στάδιο.

β. Δεν επιτρέπει στον εαυτό του το παραμικρό λάθος. Η ……………………….. του δεν έχει όρια.

γ. Ετοίμασε το σπίτι για να υποδεχτεί τους καλεσμένους της. Όλα ήταν τακτοποιημένα στην …………………….

δ. Κατά την …………………….. μιας συνταγής ζαχαροπλαστικής χρειάζεται απόλυτη αυτοσυγκέντρωση και προσοχή.

ε. Επιστρατεύτηκε όλο το ………………….. της εκπομπής, για να προκύψει το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα.

2. Να δώσετε ομόρριζα (απλά ή σύνθετα) της λέξης «πάθη» στα νέα ελληνικά.

3. Να βρείτε στο κείμενο λέξεις ετυμολογικά συγγενείς με τις παρακάτω: μεσοπόλεμος, βαλβίδα, υπόλοιπο, σωσίβιο, υιοθεσία, πραγματεία.

4. Να δώσετε δύο ομόρριζα (απλά ή σύνθετα) στα νέα ελληνικά για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: ἄγουσα, προσθεῖναι, φθειρούσης, σῳζούσης, λέγομεν, ἠθικήν.

5. Αστάθεια, καχεκτικός, ακτινοβολία, έκλειψη, φυτεύω: Αφού επισημάνετε τους λεκτικούς τύπους του διδαγμένου κειμένου με τους οποίους συγγενεύουν ετυμολογικά οι παραπάνω λέξεις, να σχηματίσετε στη νεοελληνική γλώσσα μία περίοδο λόγου για κάθε λέξη με την ποιητική (ή αναφορική) λειτουργία της.

 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΕΕ

Ερμηνευτικές ερωτήσεις

1. Ο όρος επιστήμη στον Αριστοτέλη άλλοτε ισοδυναμεί με τον όρο τέχνη, ενώ άλλοτε χρησιμοποιείται με τη συνηθισμένη και σήμερα σημασία του (συστηματοποιημένη γνώση), οπότε και εντάσσεται από τον φιλόσοφο στις διανοητικές αρετές. Με ποιο περιεχόμενο χρησιμοποιείται ο όρος στην ενότητα; Ποιο είδος «μεσότητας» αντιστοιχεί σε κάθε σημασία του όρου;

2. Ο Αριστοτέλης σε προηγούμενη ενότητα (6η) αναφέρθηκε στην αρετή του οφθαλμού, του ίππου κτλ., σε σχέση με την ολοκλήρωση του έργου που η φύση έχει αναθέσει σε κάθε ζώο ή πράγμα. Με βάση αυτές τις απόψεις και με τη βοήθεια των πληροφοριών που περιέχονται στο κείμενό σας, να δείξετε πότε μία τέχνη είναι «ενάρετη».

3. Χρησιμοποιώντας όρους της αριστοτελικής φιλοσοφίας, να δώσετε τον ορισμό των άριστων έργων και να τον αιτιολογήσετε.

4. Να δώσετε με δικά σας λόγια τη σχέση της ηθικής αρετής με την τέχνη και τη φύση. Ποιο κριτήριο χρησιμοποιεί ο Αριστοτέλης ως βάση σ' αυτόν τον συσχετισμό; Να αιτιολογήσετε την υπεροχή της φύσης και της ηθικής αρετής απέναντι στην τέχνη.

5. Στην αριστοτελική (τυπική) Λογική έχουμε υποθετικούς συλλογισμούς των οποίων το συμπέρασμα εξάγεται από προκείμενες προτάσεις από τις οποίες η μία τουλάχιστον είναι υποθετική. α) Να επισημάνετε έναν τέτοιο συλλογισμό στο κείμενό σας και να τον καταγράψετε προτάσσοντας τις προκείμενες προτάσεις και καταλήγοντας στο συμπέρασμα. β) Νομίζετε ότι ένα τέτοιο είδος συλλογισμού ταιριάζει στο επιστημονικό ύφος;

6. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, η ψυχή του ανθρώπου ἀληθεύει, ανακαλύπτει την αλήθεια, με τη βοήθεια των διανοητικών αρετών, όπως ἡ φρόνησις, ἡ σοφία και ὁ νοῦς (ΗΝ, 1139 b 15-20). Νομίζετε ότι όσα αναφέρονται στην ενότητα για τη «μεσότητα» μπορούν να ισχύουν για τις διανοητικές αρετές; Να αιτιολογήσετε τις απόψεις σας.

7. πάθη: Σε άλλο χωρίο ο φιλόσοφος διευκρινίζει: Λέγω δὲ πάθη μὲν ἐπιθυμίαν ὀργὴν φόβον θάρσος φθόνον χαρὰν φιλίαν μῖσος πόθον ζῆλον ἔλεον, ὅλως οἷς ἕπεται ἡδονὴ ἢ λύπη (ΗΝ, 1105 b 23-26). Λαμβάνοντας υπόψη σας αυτή τη διευκρίνιση και όσα εκτίθενται στις ενότητες 5η και 8η, να δώσετε τα κοινά σημεία των ηθικών αρετών με τα πάθη και τις πράξεις.

8. Η «μεσότητα» αποτελεί κεντρική έννοια της αριστοτελικής φιλοσοφίας. Να αντιπαραβάλετε τις θέσεις που διατυπώνει ο Σταγειρίτης στην ενότητα με όσα εκθέτει για το ίδιο θέμα στα Πολιτικά και να δείξετε πώς καταλήγει ότι η «μεσότητα» είναι αναγκαία για την πολιτεία.

9. Καθώς η Αντιγόνη οδηγείται στην υπόγεια φυλακή της, στο τέταρτο επεισόδιο της ομώνυμης τραγωδίας του Σοφοκλή, απευθύνει τελευταίο χαιρετισμό στους συμπολίτες της (στ. 801-882), ψάλλοντας μαζί με τον Χορό ένα θρηνητικό τραγούδι (κομμός). Μέσα σ'αυτή την ατμόσφαιρα ο Κορυφαίος σε μια αποστροφή του προς την ηρωίδα λέει : ΧΟ. προβᾶσ' ἐπ' ἔσχατον θράσους ὑψηλὸν ἐς Δίκας βάθρον πολὺ προσέπεσας, ὦ τέκνον (στ. 853-855). («Σκαρφάλωσες στην κορυφή του θράσους και στον απρόσιτο της Δίκης θρόνο, παιδί μου, παραπάτησες». Μετάφραση: Κ. Χ. Μύρης). Να εντοπίσετε τα κοινά στοιχεία μεταξύ των απόψεων του Αριστοτέλη για τη «μεσότητα», την «έλλειψη» και την «υπερβολή», και της μομφής που επιρρίπτει ο Κορυφαίος στην κόρη του Οιδίποδα. Νομίζετε ότι ο Αριστοτέλης θα συμφωνούσε με την άποψη του Κορυφαίου του Χορού;

10. Η έννοια της «μεσότητας», κεντρική στην αριστοτελική φιλοσοφία, δεν είναι παρά επαναδιατύπωση μιας παλαιάς και μακράς παράδοσης περί μέτρου στην αρχαία ελληνική σκέψη. Ο ίδιος ο Αριστοτέλης αναφέρει στα Πολιτικά του (1295 b 35-37) το στίχο του γνωμικού ποιητή Φωκυλίδη πολλὰ μέσοισιν ἄριστα. Στα κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας που έχετε διδαχθεί (π.χ. Ηρόδοτο, Ξενοφώντα, Θουκυδίδη, τραγικούς), έχετε συναντήσει συμπεριφορές, στάσεις, έργα στα οποία μπορούν να αποδοθούν οι έννοιες «μέσον» και «υπερβολή» ή «έλλειψη»;

 

Λεξιλογικές – σημασιολογικές ασκήσεις

1. ἄγουσα τὰ ἔργα: Να δώσετε τη σημασία των εκφράσεων:

(α) ἄγω καὶ φέρω (+ όνομα πόλης ή χώρας) .......................................................

(β) ἄγω θεούς ...................................................................................................................

(γ) ἄγω τεῖχος ..................................................................................................................

(δ) ἡσυχίαν ἄγω ..............................................................................................................

(ε) ἑορτὴν ἄγω .................................................................................................................

(στ) ἄγω ἐπὶ τοὺς δικαστάς .......................................................................................

(ζ) ἄγομαι γυναῖκα ........................................................................................................

(η) ἄγε ἤ ἄγετε (δή) (+ υποτακτική ή προστακτική) .......................................

(θ) ἄγω κακῶς / καλῶς /ὀρθῶς ................................................................................

2. Να μεταφέρετε στη νέα ελληνική τις φράσεις :

(α) τὸ ἔργον ἐπιτελῶ .....................................................................................................

(β) ὅθεν εἴωθας ................................................................................................................

(γ) οὐκ ἀφελεῖν ἔστιν ...................................................................................................

(δ) ἡ ἀρετὴ στοχαστική ἐστι τοῦ μέσου ................................................................

3. Α. Να επισημάνετε τις λέξεις του κειμένου που σημαίνουν στη νέα ελληνική: α) αυτόν που σκέπτεται βαθιά, που βρίσκεται σε περισυλλογή, β) διαλέγω.

Β. Ποια σημασία έχουν στο κείμενο οι ίδιες λέξεις;

4. Να σχηματίσετε ένα παράγωγο επίθετο για κάθε ρηματικό τύπο, χρησιμοποιώντας την παραγωγική κατάληξη που σας δίνεται, και να γράψετε τη σημασία του, όπως στο παράδειγμα :

νέμω : -άς (-άδος) = νομάς, άδος (= ο νεμόμενος, αυτός που γυρίζει από τόπο σε τόπο για να βρει βοσκή).

προβλέπω : -ιμος: ............................................................................................................

ἀφελεῖν : -τικος: ..............................................................................................................

φθειρούσης : -τός: ...........................................................................................................

σῳζούσης :-τήριος: ........................................................................................................

νοῦς + ἔχω :-ὴς: ..............................................................................................................

5. ἀκριβέστερα : Να δώσετε τη σημασιολογική διαφορά

μεταξύ των επιθέτων: ακριβής -ακριβός

και των επιρρημάτων: ακριβώς -ακριβά

6. ἐπιτελῶ: Να δώσετε ένα ομόρριζο επίρρημα της νέας ελληνικής.

7. Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις να βρεθεί μία ομόρριζη λέξη του κειμένου: ημιτελής, βλέμμα, αγωγιάτης, άνεργος, συνηθισμένος, προαιρετικός, παρακαταθήκη, βλήμα, παραφθορά, σωτηρία, Αριστοτέλης, εξακριβωμένος, αφύσικος, εύστοχος, πένθιμος, απραγματοποίητος

8.Να σχηματισθούν από δύο απλά ομόρριζα ονόματα (ουσιαστικά ή επίθετα) για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις : ἐπιτελεῖ, βλέπουσα, ἄγουσα, εἰώθασιν, ἀφελεῖν, προσθεῖναι, ὑπερβολῆς, φθειρούσης, σῳζούσης, ἀγαθοὶ, ἐργάζονται, ἀκριβεστέρα, φύσις, στοχαστική, πάθη, πράξεις

9.Να αντιστοιχίσεις καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου στην ομάδα Α με την/τις ομόρριζή/ές της της ομάδας Β(κάποιες από τι λέξεις της ομάδας Β ενδέχεται να περισσεύουν):

ΟΜΑΔΑ Α : βλέπουσα, ἄγουσα, εἰώθασιν, ἀφελεῖν, προσθεῖναι, ἐργάζονται, στοχαστική, πάθη, πράξεις

ΟΜΑΔΑ Β : βλέμμα, βλήμα, αγωγός, ανάγωγος, συνήθεια, συνηρημένος, πρόσθεση, απόσταση, συνεργάτης, συνεργός, αργός, άστοχος, εύστοχος, πενθώ, ποθώ, άπρακτος, άπραγος, πρακτικός, προνοητικός

 

 

Ενότητα 9η (Β 6, 10-13) - Σημαντικές διευκρινήσεις για το περιεχόμενο της έννοιας "μεσότης"

 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΨΗΦΙΑΚΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΒΟΗΘΗΜΑΤΟΣ

Ερμηνευτικές ερωτήσεις

1. «μᾶλλον καὶ ἧττον»: Περισσότερο ή λιγότερο από τι; Ο Αριστοτέλης, όπως βλέπεις, δεν το λέει καθαρά – στη γλώσσα του συντακτικού θα λέγαμε: ο Αριστοτέλης δεν βάζει εδώ, δίπλα σ’ αυτά τα συγκριτικού βαθμού επιρρήματα, καμιά γενική συγκριτική. Μπορείς με βάση αυτά που ακολουθούν να προσθέσεις εσύ αυτή τη γενική συγκριτική; (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 174)

2. Αλήθεια, τι ακριβώς εννοούμε όταν χρησιμοποιούμε κι εμείς στον λόγο μας – τόσο συχνά μάλιστα – τη λέξη πρέπει («έτσι πρέπει να κάνεις» - «δεν πρέπει να κάνεις έτσι»); Με άλλα λόγια: Ποιο είναι το κριτήριό μας (ή τα κριτήριά μας) για την ορθότητα των πράξεών μας; Συζητήστε το μέσα στην τάξη – και ύστερα αναρωτηθείτε τι ήταν, αλήθεια, στην πραγματικότητα αυτό που έδινε στον αρχαίο Έλληνα τη βεβαιότητα πως οι πράξεις του ήταν ορθές. (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 174)

3. Στην ενότητα αυτή ο Αριστοτέλης κάνει κάποιες διευκρινίσεις σχετικά με τη θέση που διατύπωσε στο τέλος της προηγούμενης ενότητας, ότι η ηθική αρετή σχετίζεται με τα συναισθήματα και τις πράξεις, στα οποία υπάρχει και υπερβολή και έλλειψη και το μέσον. Ποιες είναι οι διευκρινίσεις αυτές και ποιο τρόπο ανάλυσης χρησιμοποιεί ο φιλόσοφος για να τις δώσει;

4. Ποιες προϋποθέσεις πρέπει να ισχύουν για να μπορούμε να τηρούμε το μέτρο στα συναισθήματα;

5. Ποιος ο ρόλος του ρήματος «δεῖ» στο κείμενο;

6. Με ποιον συλλογισμό καταλήγει ο Αριστοτέλης ότι η αρετή είναι ένα είδος μεσότητας;

7. Πώς φαίνεται μέσα στο κείμενο η κοινωνική διάσταση της αρετής; Συμφωνούν οι απόψεις του Αριστοτέλη και του Πλάτωνα ως προς αυτό το σημείο;

8. Τι μπορείτε να παρατηρήσετε σχετικά με τη μεθοδικότητα της σκέψης του Αριστοτέλη, αν συγκρίνετε την 8ημε την 9η ενότητα;

 

Λεξιλογικές – σημασιολογικές ασκήσεις

1. Να εντοπίσετε στο κείμενο τα αντώνυμα των λέξεων: φοβηθῆναι, λυπηθῆναι, ἧττον, ἔλλειψις, ἁμαρτάνεται, ἐπαινεῖται, οὐκ εὖ.

2. Να δώσετε την ετυμολογία των παρακάτω λέξεων: ἐπιθυμῆσαι, ὑπερβολή, ἔλλειψις, πάθη, ἐπαινεῖται, κατορθοῦται.

3. Να δώσετε δύο ομόρριζα (απλά ή σύνθετα) στα νέα ελληνικά για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: φοβηθῆναι, ἐπιθυμῆσαι, ὑπερβολή, ἁμαρτάνεται, κατορθοῦται.

4. Να βρείτε στο κείμενο λέξεις ετυμολογικά συγγενείς με τις παρακάτω: βεληνεκές, επανόρθωση, πραγματογνώμων, φόβητρο, ηδονή, ελεεινός.

5. Όρθιος, στόχαστρο, πρόβλημα, παρόμοιος, ουσιαστικά (επίρρημα), αμφίδρομος, δυόσμος: Αφού επισημάνετε τους λεκτικούς τύπους του διδαγμένου κειμένου με τους οποίους συγγενεύουν ετυμολογικά οι παραπάνω λέξεις, να σχηματίσετε στη νεοελληνική γλώσσα μία περίοδο λόγου για κάθε λέξη με την ποιητική ή αναφορική λειτουργία της.

 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΕΕ

Ερμηνευτικές ερωτήσεις

1. Στην ενότητα αυτή ο Αριστοτέλης διευκρινίζει τις σκέψεις που διατύπωσε πιο πάνω, κυρίως στην τελευταία περίοδο της προηγούμενης ενότητας: λέγω δὲ τὴν ἠθικὴν· αὕτη γὰρ ... καὶ τὸ μέσον. α) Ποιον τρόπο ανάλυσης χρησιμοποιεί ο φιλόσοφος για να δώσει τις διευκρινίσεις που θεωρεί αναγκαίες; (Προσέξτε τη λέξη με την οποία εισάγεται η ενότητα). β) Να αποδώσετε με δικά σας λόγια τις διευκρινίσεις αυτές.

2. Σε ποια πάθη αναφέρεται στην ενότητα ο Αριστοτέλης και ποιες γενικότερες συναισθηματικές καταστάσεις τα συνοδεύουν;

3. Όπως είδαμε σε προηγούμενη ενότητα (7η), η μεσότητα που έχει σχέση με την ηθική αρετή ορίζεται με κριτήριο το υποκείμενό της (πρὸς ἡμᾶς). Ποια κριτήρια προσθέτει εδώ ο φιλόσοφος, ώστε να οριστεί πληρέστερα η έννοια της «μεσότητας»;

4. Να εντοπίσετε τα ΡΣ της ενότητας που αναφέρονται στις έννοιες της υπερβολής και της μεσότητας. Ποια από αυτά αναφέρονται στο έργο του υποκειμένου της ηθικής αρετής και ποια υποδηλώνουν την κοινωνική της διάσταση; Να διευκρινίσετε το β΄ μέρος της απάντησής σας με ένα παράδειγμα από την αρχαία ελληνική γραμματεία.

5. Α. Να συμπληρώσετε την πρόταση που λείπει, ώστε να ολοκληρωθούν οι συλλογισμοί:

(α) 1. Τὸ δ' ὅτε δεῖ καὶ ἐφ'οἷς καὶ πρὸς οὓς καὶ οὗ ἕνεκα καὶ ὡς δεῖ, μέσον τε καὶ ἄριστον.

      2. ὅπερ (=τὸ ἄριστον) ἐστὶν τῆς ἀρετῆς.

      3. …………………………………………………………………..

(β) 1. Τὸ μέσον ἐπαινεῖται καὶ κατορθοῦται.

      2. …………………………………………………………………..

      3. Μεσότης τις ἄρα ἐστὶν ἡ ἀρετή.

Β. Να εξηγήσετε με δικά σας λόγια το δεύτερο συλλογισμό.

6. Στην προηγούμενη ενότητα παρατηρήσαμε ότι ο φιλόσοφος διατύπωσε τη σκέψη του υποθετικά (εἰ δὴ πᾶσα ἐπιστήμη) και δυνητικά (ἡ δ' ἀρετή …τοῦ μέσου ἂν εἴη στοχαστική). Στο τέλος της νέας ενότητας (9η) ο τρόπος παρουσίασης της ίδιας σκέψης αλλάζει: Μεσότης τις ἄρα ἐστὶν ἡ ἀρετή, στοχαστική γε οὖσα τοῦ μέσου. Πώς εξηγείται η διαφορά στη διατύπωση και τι συμπεράσματα συνάγει κανείς από αυτό για το επιστημονικό ήθος του Αριστοτέλη.

7. Ο Α. Lesky (σ. 782) γράφει για τα Ἠθικά Νικομάχεια ότι «είναι μια ανάλυση του ηθικού, όπως αυτό εμφανίζεται κάτω από τις διάφορες συνθήκες της πραγματικότητας», και προσθέτει «ο Αριστοτέλης, σε πολύ ανώτερο βαθμό από τον Πλάτωνα, λαμβάνει υπόψη του την επικαιρικότητα της ανθρώπινης συμπεριφοράς». Να δείξετε την αλήθεια αυτών των απόψεων με τη βοήθεια χωρίων της ενότητας.

8. Να δείξετε με τη βοήθεια χωρίων του κειμένου ότι η πράξη του ψεύδεσθαι μπορεί να είναι αρετή και το πάθος του ἐλεῆσαι είναι δυνατόν να είναι κακία.

9. Να συγκρίνετε τις απόψεις του Αριστοτέλη για τη «μεσότητα» (ενότητες 7, 8, 9) με τις θέσεις του Πλουτάρχου για την ίδια έννοια.

 

Λεξιλογικές – σημασιολογικές ασκήσεις

1. Να εντοπίσετε στο κείμενο τα αντώνυμα των λέξεων: φοβηθῆναι, λυπηθῆναι, ἧττον, ἔλλειψις, ἁμαρτάνεται, ἐπαινεῖται και της φράσης οὐκ εὖ.

2. κατορθοῦται :

Α. Να σημειώσετε ποια σημασία έχει το ρήμα στο κείμενο :

1. επιτυγχάνεται

2. αποτελεί κατόρθωμα

3. είναι το ορθό

Β. Να γράψετε τέσσερα ομόρριζα ουσιαστικά και επίθετα (απλά ή σύνθετα) στη νέα ελληνική.

3. α) Να επισημάνετε τις λέξεις του κειμένου που είναι ομόρριζες με την πρόθεση ἀμφί. β) Να δώσετε σύνθετα ρήματα, επίθετα και ουσιαστικά, στη νέα ελληνική, με πρώτο συνθετικό την πρόθεση ἀμφί. Ποια σημασία προσδίδει στο δεύτερο συνθετικό η παρουσία της πρόθεσης;

4. φοβηθῆναι, ἐλεῆσαι: α) Να γράψετε τα ομόρριζα ουσιαστικά που αποτελούν θεμελιώδεις όρους του αριστοτελικού ορισμού για την τραγωδία. β) Να δώσετε από ένα συνώνυμο και ένα αντώνυμο στον κάθε όρο.

5. δεῖ : Να δώσετε τη σημασία των φράσεων.

(α) πολλοῦ δέω (ἀπολογεῖσθαι)

(β) μικροῦ δέω (εἶναι)

(γ) δυοῖν δέοντα (τεσσαράκοντα)

(δ) τὰ ἑνὸς δεῖν (πεντήκοντα)

(ε) ὀλίγου δεῖ

6. Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις να βρεθεί μία ομόρριζη λέξη του κειμένου: θρασύδειλος, ευθυμία, εξοργίζω, παντελεήμων, ηδονικός, περίλυπος, ηττημένος, αμφιθεατρικός, αριστεύω, άψογος, παραίνεση, αδιόρθωτος, απών

7. Να σχηματισθούν από δύο απλά ομόρριζα ονόματα (ουσιαστικά ή επίθετα) για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις : θαρρῆσαι, ἐπιθυμῆσαι, ὀργισθῆναι, ἐλεῆσαι, ἡσθῆναι, λυπηθῆναι, ἧττον, ἀμφότερα, δεῖ, ἄριστον, ἁμαρτάνεται, ψέγεται, ἐπαινεῖται, κατορθοῦται, οὖσα

8. Να αντιστοιχίσεις καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου στην ομάδα Α με την/τις ομόρριζή/ές της της ομάδας Β(κάποιες από τι λέξεις της ομάδας Β ενδέχεται να περισσεύουν):

ΟΜΑΔΑ Α : θαρρῆσαι, ἐπιθυμῆσαι, ὀργισθῆναι, ἐλεῆσαι, ἡσθῆναι, ἧττον, ἀμφότερα, ψέγεται, κατορθοῦται, οὖσα

ΟΜΑΔΑ Β : θεωρητικός, ενθαρρυντικός, λιπόθυμος, οργή, οργάνωση, ελεημοσύνη, αμφιθεατρικός, άψογος, όρθιος, όρθρος, περιούσιος, σύμπνοια

 

 

Ενότητα 10η (Β 6, 14-16) - Ορισμός της αρετής

 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΨΗΦΙΑΚΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΒΟΗΘΗΜΑΤΟΣ

Ερμηνευτικές ερωτήσεις

1. «ὡρισμένῃ λόγῳ»: Όπως θα πρόσεξες, στο σημαντικότατο αυτό για τη σύλληψη της αρετής στοιχείο ο Αριστοτέλης αναφέρεται για πρώτη φορά εδώ. Τι είναι αυτό που τον έκανε, κατά την κρίσιμη στιγμή του ορισμού, να αισθανθεί αυτή την ανάγκη; Τι το καινούριο πρόσθεσε το νέο αυτό στοιχείο; (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 176)

2. Γράψε ένα μικρό δοκίμιο (μιας ή δύο σελίδων) για τις βασικές έννοιες που χρησιμοποίησε ο Αριστοτέλης προκειμένου να διαμορφώσει τον ορισμό του της αρετής. (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 176)

3. Αναπτύξτε τον συλλογισμό του Αριστοτέλη όπως αυτός παρουσιάζεται στην πρώτη παράγραφο της ενότητας. Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει;

4. Ο Αριστοτέλης, για να ενισχύσει τη θέση του ότι το λάθος γίνεται με πολλούς τρόπους, ενώ το σωστό με έναν, αντλεί στοιχεία από τη διδασκαλία των Πυθαγορείων και την ποίηση. Πώς αυτά συσχετίζονται μεταξύ τους;

5. Να επισημάνετε τις αντιθέσεις του κειμένου με τις οποίες τονίζεται ότι το λάθος («ἁμαρτάνειν») συνδέεται με την κακία και το σωστό («κατορθοῦν») με την αρετή. Ποιες λέξεις αναφέρονται στο «ἁμαρτάνειν» και ποιες στο «κατορθοῦν»;

6. Να δώσετε και να αναλύσετε τον ορισμό της αρετής, όπως δίνεται από τον Αριστοτέλη.

7. Ποια είναι η έννοια της «προαιρέσεως» και γιατί είναι τόσο καθοριστική για την κατάκτηση της αρετής;

 

Λεξιλογικές – σημασιολογικές ασκήσεις

1. Να βρείτε μέσα στο κείμενο τα αντώνυμα των παρακάτω λέξεων: ἁμαρτάνειν, πολλαχῶς, πεπερασμένου, χαλεπόν, ἀποτυχεῖν, ἐσθλοί.

2. Να αντιστοιχίσετε τα παράγωγα του ρήματος «ὁρίζω» που βρίσκονται στη στήλη Α με τις λέξεις της στήλης Β έτσι ώστε να δημιουργηθούν ονοματικά σύνολα.

Α	Β
διορισμός όριο οριζόντιος οριστικό καθοριστικός παραμεθόριος συνοριακές	άξονας καθηγητών παράγοντας διαφορές αντωνυμία ασφαλείας τέλος
αόριστη	περιοχή

3. Να δώσετε δύο ομόρριζα (απλά ή σύνθετα) στα νέα ελληνικά για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: ῥᾴδιον, σκοποῦ, ἐπιτυχεῖν, ἀρετῆς, προαιρετική, πάθεσι.

4. Να βρείτε στο κείμενο λέξεις ετυμολογικά συγγενείς με τις παρακάτω: εντευκτήριο, βέλος, αφαιρετικός, δεοντολογία, περιορισμός, σχέση.

5. Να δώσετε την ετυμολογία των παρακάτω λέξεων του κειμένου: ἀπείρου, κατορθοῦν, σκοποῦ, φρόνιμος, πάθεσι, πράξεσι.

6. Απείκασμα, βεληνεκές, πλειστηριασμός, ορίζοντας, άλωση, μονολιθικός, άπειρος: Αφού επισημάνετε τους λεκτικούς τύπους του διδαγμένου κειμένου με τους οποίους συγγενεύουν ετυμολογικά οι παραπάνω λέξεις, να σχηματίσετε στη νεοελληνική γλώσσα μία περίοδο λόγου για κάθε λέξη με την ποιητική ή αναφορική λειτουργία της.

 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΕΕ

Ερμηνευτικές ερωτήσεις

1. Να γράψετε σε δύο στήλες τα αντιθετικά ζεύγη των εννοιών που χαρακτηρίζουν το αγαθό/την ορθή πράξη και το κακό/την εσφαλμένη πράξη και να τα εξηγήσετε με δικά σας λόγια, χρησιμοποιώντας και παραδείγματα για καθεμία έννοια.

2. Να γράψετε τη συλλογιστική πορεία μέσα από την οποία ο Αριστοτέλης καταλήγει ότι η αρετή είναι μεσότης.

3. Ποιο είναι το νόημα του στίχου που παρεμβάλλει ο Αριστοτέλης και ποια σημασία έχει για την επιχειρηματολογία του;

4. Ποια σημασία έχει η προαίρεσις και ειδικά το γεγονός ότι η αρετή χαρακτηρίζεται ως ἕξις προαιρετική; Για να κατανοήσετε τη σημασία της σκεφθείτε αν θα μπορούσε να χαρακτηρίζεται από αντίθετες προς την προαίρεσιν έννοιες -γνωρίσματα.

5. Ποιο είναι το προσεχές γένος της αρετής και ποια η ειδοποιός της διαφορά όπως περιλαμβάνονται στον ορισμό της;

6. Να εξηγήσετε τι σημαίνει υποκειμενικός και αντικειμενικός χαρακτήρας της αρετής.

7. καὶ εὑρίσκειν καὶ αἱρεῖσθαι: Εξηγήστε με δικά σας λόγια τη φράση, αφού τη συνδέσετε με ανάλογες διατυπώσεις στην ενότητα 7.

8. φρόνιμος, τοῦ δέοντος : Το περιεχόμενο των εννοιών αυτών δεν είναι πάντοτε, οριστικά και εφάπαξ καθορισμένο. Να εξηγήσετε, σύμφωνα και με όσα συζητήσατε στην προηγούμενη ενότητα, ποιος ορίζει το περιεχόμενό τους και ποια είναι τα όρια του υποκειμενικού και του αντικειμενικού σ' αυτές τις έννοιες;

9. Γιατί, κατά τη γνώμη σας, οι Πυθαγόρειοι θεωρούσαν το κακό αδιαμόρφωτο και το καλό διαμορφωμένο;

10. Συμφωνείτε με τον Αριστοτέλη ότι το να κάνουμε λάθος μπορεί να γίνει με πολλούς τρόπους, ενώ το να κάνουμε το σωστό με ένα τρόπο;

11. Τι εννοούμε όταν λέμε «υπερβολή» και «έλλειψη» στα πάθη και τις πράξεις και τι «μεσότητα»; Να αναφέρετε παραδείγματα.

12. Να συγκρίνετε τις απόψεις που διατυπώνει ο Αριστοτέλης για την αρετή στην ενότητα αυτή με τις αντιλήψεις του Πλουτάρχου.

13. Στην 6η ενότητα ο Αριστοτέλης αφού είχε προσδιορίσει το προσεχές γένος της αρετής προχώρησε στην ειδοποιό διαφορά της. Ποιες έννοιες διευκρίνισε από την 7η έως και την 9η ενότητα και ποια γνωρίσματα πρόσθεσε στην έννοια της αρετής; Να τα αποδώσετε με σύντομες προτάσεις και να τα συνδέσετε με τον ορισμό της αρετής στη 10η ενότητα.

 

Λεξιλογικές – σημασιολογικές ασκήσεις

1. Να συμπληρώσετε τα αντώνυμα των παρακάτω λέξεων στην αρχαία ελληνική: χαλεπόν, ἀποτυχεῖν, κακία, ὑπερβολή, πολλαχῶς, ἄπειρον.

2. προαίρεσις : Χρησιμοποιώντας τη λέξη προαίρεση και παράγωγα ή ομόρριζά της, να γράψετε φράσεις στην νέα ελληνική και να δώσετε τη σημασία τους.

3. φρόνιμος : Να γράψετε όσες σημασίες της λέξης στην αρχαία και στη νέα γλώσσα γνωρίζετε.

4. ράθυμος, ραδιουργία, ευπαθής, μεσόγειος, προορισμός, λιποψυχώ, αφορίζω, σχέση, εφεύρεση, έμπρακτος: Με ποιες λέξεις του κειμένου έχουν ετυμολογική συγγένεια;

5. εἴκαζον : Να δώσετε τις σημασίες των φράσεων: α) κατὰ τὸ εἰκὸς καὶ ἀναγκαῖον, β) παρὰ τὸ εἰκός, γ) τὰ εἰκότα, δ) εἰκῇ καὶ ὡς ἔτυχεν.

6. Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις να βρεθεί μία ομόρριζη λέξη του κειμένου: αμαρτία, πολλαπλασιαστικός, κακούργος, περατώνω, απείκασμα, ορθοστάτης, μόνος, εντευκτήριο, επίσκοπος, παντογνώστης, παροχή, αφαίρεση, καθορισμός, παραφροσύνη, συνδυασμός, καταβεβλημένος, ευρετήριο

7.Να σχηματισθούν από δύο απλά ομόρριζα ονόματα (ουσιαστικά ή επίθετα) για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις : ἁμαρτάνειν, πολλαχῶς, κακὸν, ἀπείρου, εἴκαζον, πεπερασμένου, κατορθοῦν, μοναχῶς, ῥᾴδιον, ἀποτυχεῖν, σκοποῦ, παντοδαπῶς, ἕξις, προαιρετική, ὡρισμένῃ, φρόνιμος, δύο, ὑπερβάλλειν, εὑρίσκειν

8.Να αντιστοιχίσεις καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου στην ομάδα Α με την/τις ομόρριζή/ές της της ομάδας Β(κάποιες από τι λέξεις της ομάδας Β ενδέχεται να περισσεύουν):

ΟΜΑΔΑ Α : εἴκαζον, πεπερασμένου, ἀποτυχεῖν, σκοποῦ, ἕξις, προαιρετική, ὡρισμένῃ, φρόνιμος, εὑρίσκειν

ΟΜΑΔΑ Β : εικονικός, εικαστικός, πέρας, τέρας, πατέρας, τυχαίος, άσκοπος, άστοργος, άσκεπος, διοριστέος, αφορισμός, παράφρων, συνεύρεση, εφεύρεση

 

 

ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΩΝ

2009

Ἀριστοτέλους, Ἠθικὰ Νικομάχεια, Β1, 1-4 (ΕΝΟΤΗΤΕΣ 1-2)

Διττῆς δὴ τῆς ἀρετῆς οὔσης, … τὰ δὲ σώφρονα σώφρονες, τὰ δ᾽ ἀνδρεῖα ἀνδρεῖοι.

Α. Από το κείμενο που σας δίνεται να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του αποσπάσματος : «Διττῆς δὴ τῆς ἀρετῆς οὔσης … τελειουμένοις δὲ διὰ τοῦ ἔθους.»

Μονάδες 10

Β. Να απαντήσετε στα παρακάτω:

Β1. Με βάση το ακόλουθο τμήμα του κειμένου «οὔτ᾽ ἄρα φύσει … τελειουμένοις δὲ διὰ τοῦ ἔθους.», ποια είναι η άποψη του Αριστοτέλη για τη γένεση της ηθικής αρετής και σε τι διαφοροποιείται από την αριστοκρατική αντίληψη, όπως αυτή εκφράζευαι και από το Σοφοκλή στο εξής απόσπασμα από την Αντιγόνη, στίχοι 37-38 ( η Αντιγόνη απευθύνεται στην αδελφή της Ισμήνη) : «έτσι έχουν τα πράγματα για σένα τώρα, και γρήγορα θα αποδείξεις αν είσαι από τη φύση σου γενναία ή δειλή, παρόλο που κατάγεσαι από λαμπρή γενιά.»

Μονάδες 15

Β2. Ποιο είναι το περιεχόμενο των εννοιών «δύναμις» και «ενέργεια» στην αριστοτελική φιλοσοφία και πώς ο Αριστοτέλης τις χρησιμοποιεί στα δύο εμπειρικά παραδείγματα της δεύτερης παραγράφου του κειμένου για τις αισθήσεις και τέχνες προκειμένου να ορίσει τις ηθικές αρετές;

Μονάδες 15

Β3. Πώς η παρουσία του Εύδοξου του Κνίδιου στην ακαδημία επέδρασε στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του Αριστοτέλη;

Μονάδες 15

Β.4. Να γράψετε δύο ομόρριζες λέξεις της αρχαίας ή της νέας ελληνικής γλώσσας, απλές ή σύνθετες, για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: φέρεσθαι, δέξασθαι , τελειουμένοις , ἰδεῖν , κομιζόμεθα

 

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2005

Ἀριστοτέλους, Ἠθικὰ Νικομάχεια Β, 1, 1-4 (ΕΝΟΤΗΤΕΣ 1-2)

Διττῆς δὴ τῆς ἀρετῆς οὔσης, … τὰ δὲ σώφρονα σώφρονες, τὰ δ’ ἀνδρεῖα ἀνδρεῖοι.

Α. Από το παραπάνω κείμενο να μεταφράσετε στο τετράδιό σας το τμήμα: “Διττῆς δὴ τῆς ἀρετῆς ... διὰ τοῦ ἔθους”.

Μονάδες 10

Β. Να απαντήσετε στα παρακάτω:

Β.1. “Ἐξ οὗ καὶ δῆλον ὅτι οὐδεμία τῶν ἠθικῶν ἀρετῶν φύσει ἡμῖν ἐγγίνεται”: Με βάση το παραπάνω χωρίο, ποια είναι η θέση του Αριστοτέλη απέναντι στην αριστοκρατική αντίληψη περί αρετής;

Μονάδες 15

Β.2. Με βάση το κείμενο που σας δόθηκε, να αναφέρετε και να σχολιάσετε τρία παραδείγματα από την καθημερινή εμπειρία, με τα οποία ο Αριστοτέλης τεκμηριώνει την άποψη ότι η ηθική αρετή κατακτάται με την άσκηση. Μονάδες 15

Β.3. Ποια είναι η άποψη του Δημοκρίτου για την εὐδαιμονία;

Μονάδες 10

Β.4. φύσει, δέξασθαι, δυνάμεις, ἐλάβομεν, μαθόντας: Να γράψετε στο τετράδιό σας δύο σύνθετα ομόρριζα, της αρχαίας ή της νέας ελληνικής, για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις.

Μονάδες 10

 

ΟΜΟΓΕΝΩΝ 2003

Αριστοτέλη Ηθικά Νικομάχεια Β1, 1-4. (ΕΝΟΤΗΤΕΣ 1-2)

Διττῆς δὴ τῆς ἀρετῆς οὔσης … τὰ δ᾽ ἀνδρεῖα ἀνδρεῖοι.

Να απαντήσετε στα παρακάτω :

α) Από το κείμενο που σας δίνεται να μεταφράσετε στη νέα ελληνική γλώσσα το απόσπασμα "Διττῆς δὴ τῆς ἀρετῆς οὔσης. . . διὰ τοῦ ἔθους".

Μονάδες 10

β) Να γράψετε στο τετράδιό σας τις απαντήσεις των παρακάτω ερωτήσεων :

i. "Διττῆς δὴ τῆς ἀρετῆς οὔσης. . . διὰ τοῦ ἔθους" : Ποια είναι η βασική θέση του Αριστοτέλη για την ηθική αρετή και με ποια στοιχεία τεκμηριώνει τη θέση αυτή στο παραπάνω απόσπασμα;

Μονάδες 15

ii. "τὰς δυνάμεις κομιζόμεθα, τὰς ἐνεργείας ἀποδίδομεν": Ποιο είναι, κατά τον Αριστοτέλη, το περιεχόμενο των εννοιών "δύναμις" και "ἐνέργεια" και ποια είναι η σχέση τους με την ηθική αρετή;

Μονάδες 15

iii. Πώς οδηγήθηκε ο Αριστοτέλης στην τριμερή διαίρεση της ψυχής;

Μονάδες 10

iv. Να γράψετε δύο ομόρριζες λέξεις της νέας ελληνικής γλώσσας, απλές ή σύνθετες, για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου:

διανοητικῆς, ἐμπειρίας, τελειουμένοις, ποιοῦντες, δίκαια.

Μονάδες 10

 

ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2002

Ἀριστοτέλους, Ἠθικὰ Νικομάχεια Β, 1, 4-7 (ΕΝΟΤΗΤΕΣ 2-3)

Ἔτι ὅσα μὲν φύσει ἡμῖν παραγίνεται, τὰς δυνάμεις τούτων πρότερον κομιζόμεθα, … ἀλλὰ πάντες ἂν ἐγίνοντο ἀγαθοὶ ἢ κακοί.

Α. Από το κείμενο που σας δίνεται να μεταφράσετε στο τετράδιό σας το τμήμα: "τὰς δ' ἀρετὰς λαμβάνομεν.... κακοὶ γίνονται κιθαρι-σταί".

Μονάδες 10

Β. Να γράψετε στο τετράδιό σας τις απαντήσεις των παρακάτω ερωτήσεων:

1. "Τὰς δυνάμεις κομιζόμεθα...τὰς ἐνεργείας ἀποδίδομεν":

Ποιο είναι το περιεχόμενο των εννοιών δύναμις-ἐνέργεια, κατά τον Αριστοτέλη, και ποια από τις δύο έννοιες θεωρεί ο φιλόσοφος πιο αξιόλογη;

Μονάδες 15

2. "Μαρτυρεῖ δὲ... ἂν ἐγίνοντο ἀγαθοὶ ἢ κακοί":

Να αναπτύξετε ποια είναι η επιδίωξη κάθε νομοθέτη και πώς αυτή υλοποιείται.

Μονάδες 15

3. Τι γνωρίζετε για την τριμερή "διαίρεση" της ψυχής του ανθρώπου, κατά τον Αριστοτέλη, και ποια η σχέση του κάθε μέρους με τις αρετές;

Μονάδες 10

4. Να γράψετε στο τετράδιό σας δύο ομόρριζες λέξεις της νέας ελληνικής γλώσσας, απλές ή σύνθετες, για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις:

κομιζόμεθα, χρησάμενοι, λαμβάνομεν, τεχνῶν, ἀνάλογον.

Μονάδες 10

 

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ 2007

Αριστοτέλους Ἠθικὰ Νικομάχεια B1, 5-8 (ΕΝΟΤΗΤΕΣ 3-4)

Mαρτυρεῖ δὲ καὶ τὸ γινόμενον ἐν ταῖς πόλεσιν· … ἀλλὰ πάμπολυ, μᾶλλον δὲ τὸ πᾶν.

Α. Από το κείμενο που σας δίνεται να μεταφράσετε στο τετράδιό σας το απόσπασμα: «Ἀνάλογον δὲ … αἱ ἕξεις γίνονται».

Μονάδες 10

Β. Να γράψετε στο τετράδιό σας τις απαντήσεις των παρακάτω ερωτήσεων:

Β1. Με βάση τα δεδομένα του κειμένου: «Mαρτυρεῖ … ἀγαθοὶ ἢ κακοί», ποιος είναι ο ρόλος του δασκάλου στην απόκτηση της ηθικής αρετής;

Μονάδες 15

Β2. Σύμφωνα με το απόσπασμα: «Οὕτω δὴ καὶ ἐπὶ τῶν ἀρετῶν ἔχει … μᾶλλον δὲ τὸ πᾶν», να εκθέσετε τη σχέση μεταξύ «ενεργειών» και «έξεων» στην κατάκτηση της ηθικής αρετής.

Μονάδες 15

Β3. Ποιες διδασκαλίες του Αριστοτέλη παρουσιάζονται στις διδαχθείσες ενότητες των Πολιτικών;

Μονάδες 10

Β4. Να γράψετε δύο ομόρριζες λέξεις της αρχαίας ή της νέας ελληνικής γλώσσας, απλές ή σύνθετες, για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: μαρτυρεῖ, ἁμαρτάνουσιν, φθείρεται, ἀνα-στρέφεσθαι, ἀποδιδόναι.

Μονάδες 10

 

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ 2013

Αριστοτέλους Ἠθικὰ Νικομάχεια B1, 5-8 (ΕΝΟΤΗΤΕΣ 3-4)

Μαρτυρεῖ δὲ καὶ τὸ γινόμενον ἐν ταῖς πόλεσιν· … ἀλλὰ πάμπολυ, μᾶλλον δὲ τὸ πᾶν.

Α1. Από το παραπάνω κείμενο να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του αποσπάσματος: «Ἀνάλογον δὲ καὶ... αἱ ἕξεις γίνονται».

Μονάδες 10

Β1. α. «καὶ τὸ μὲν βούλημα παντὸς νομοθέτου τοῦτ’ ἐστίν»: να σχολιάσετε το χωρίο ως προς το περιεχόμενο (μονάδες 5).

β. «ἐκ τῶν αὐτῶν καὶ διὰ τῶν αὐτῶν καὶ γίνεται πᾶσα ἀρετὴ καὶ φθείρεται»: να εξηγήσετε ποια σχέση έχουν τα αντιθετικά μέλη του ζεύγους με την έννοια της ηθικής αρετής (μονάδες 10).

Μονάδες 15

Β2. α. Ποιο είναι το περιεχόμενο της έννοιας «ἕξις» κατά τον Αριστοτέλη (μονάδες 5);

β. Πώς η «ἕξις» συντελεί στην κατάκτηση της ηθικής αρετής; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με χωρία του κειμένου (μονάδες 10).

Μονάδες 15

Β3. Ποιος είναι ο ορισμός της ευδαιμονίας, κατά τον Αριστοτέλη, και πώς μπορούν οι άνθρωποι να την εξασφαλίσουν;

Μονάδες 10

Β4. Να βρείτε στο παραπάνω διδαγμένο κείμενο μία ετυμολογικά συγγενή λέξη, απλή ή σύνθετη, για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις της νέας ελληνικής: γόνιμος, απόθεμα, συνήθεια, απουσία, υποδεέστερος, αδιάφθορος, μετόχι, παραφροσύνη, αντίδωρο, πλήθος.

Μονάδες 10

 

ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2009

Αριστοτέλους Ηθικά Νικομάχεια Β 1,5-8 (ΕΝΟΤΗΤΕΣ 3-4)

Μαρτυρεῖ δὲ καὶ τὸ γινόμενον ἐν ταῖς πόλεσιν· … ἀλλὰ πάμπολυ, μᾶλλον δὲ τὸ πᾶν.

Α. Από το παραπάνω κείμενο να μεταφράσετε στο τετράδιό σας το απόσπασμα: «Ἔτι ἐκ τῶν αὐτῶν ... οἳ μὲν ἀνδρεῖοι οἳ δὲ δειλοὶ.».

Μονάδες 10

Β. Να απαντήσετε στα παρακάτω:

Β.1. Ποιο κριτήριο διαφοροποιεί, σύμφωνα με το κείμενο που σας δίνεται, την «αγαθή» από τη «φαύλη πολιτεία»;

Μονάδες 15

Β.2. Να αναφέρετε τρία παραδείγματα που περιγράφουν ενέργειες του πρακτικού και ηθικού βίου των πολιτών, από το κείμενο που σας δίνεται, με τα οποία ο Αριστοτέλης τεκμηριώνει, τη θέση του «ἐκ τῶν ὁμοίων ἐνεργειῶν αἱ ἕξεις γίνονται».

Μονάδες 15

Β.3. Τι πραγματεύεται ο Αριστοτέλης στο Α΄ βιβλίο του έργου του «Ηθικά Νικομάχεια»; Για ποιο λόγο τού έδωσε αυτόν τον τίτλο;

Μονάδες 10

Β.4. Να γράψετε στο τετράδιό σας δύο ετυμολογικά συγγενείς λέξεις της αρχαίας ή της νέας ελληνικής, απλές ή σύνθετες, για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου:

φθείρεται, τέχνη, οἰκοδόμοι, πράττοντες, ἀναστρέφεσθαι.

Μονάδες 10

 

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ 2006

Αριστοτέλους Ἠθικὰ Νικομάχεια Β 3, 1-2. Β 6, 1-4 (ΕΝΟΤΗΤΕΣ 5-6)

Σημεῖον δὲ δεῖ ποιεῖσθαι τῶν ἕξεων … ἐὰν θεωρήσωμεν ποία τίς ἐστιν ἡ φύσις αὐτῆς.

Α. Από το κείμενο που σας δίνεται, να μεταφράσετε στο τετράδιό σας το απόσπασμα: «Περὶ ἡδονὰς γὰρ … πολεμίους».

Μονάδες 10

Β. Να γράψετε στο τετράδιό σας τις απαντήσεις των παρακάτω ερωτήσεων:

Β1. «Περὶ ἡδονὰς … ἐστίν»: Ποια θεωρείται, κατά τον Αριστοτέλη, «ορθή παιδεία», σύμφωνα με τα δεδομένα του αποσπάσματος;

Μονάδες 15

Β2. «Ῥητέον … ἀποδώσει»: Με βάση το απόσπασμα να προσδιορίσετε τα κύρια στοιχεία της έννοιας «αρετή».

Μονάδες 15

Β3. Ποιος είναι ο ορισμός της ευδαιμονίας κατά τον Αριστοτέλη και πώς μπορούν να την εξασφαλίσουν οι άνθρωποι;

Μονάδες 10

Β4. Να γράψετε δύο ομόρριζες λέξεις της αρχαίας ή της νέας ελληνικής γλώσσας, απλές ή σύνθετες, για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: ἀχθόμενος, ἀπεχόμεθα, χαίρειν, ἀποδίδωσιν, θεωρήσωμεν.

Μονάδες 10

 

2012

Ἀριστοτέλους Ἠθικὰ Νικομάχεια (Β3, 1-2/Β6, 1-4) (ΕΝΟΤΗΤΕΣ 5-6)

Σημεῖον δὲ δεῖ ποιεῖσθαι τῶν ἕξεων … ἐὰν θεωρήσωμεν ποία τίς ἐστιν ἡ φύσις αὐτῆς.

Α1. Από το παραπάνω κείμενο να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του αποσπάσματος: «Περὶ ἡδονὰς γὰρ ... τὸ ἑαυτοῦ ἔργον ἀποδώσει.»

Μονάδες 10

B. Να απαντήσετε στις ακόλουθες ερωτήσεις:

Β1. Ποια είναι η σχέση ηθικής αρετής και ηδονής-λύπης και πώς την εξηγεί ο Αριστοτέλης στο κείμενο που σας δίνεται;

Μονάδες 15

Β2. Ἕξις, ἀρετή, ἔργον: α) να προσδιορίσετε το περιεχόμενο των όρων (μονάδες 9) και β) να εξηγήσετε τη μεταξύ τους σχέση με βάση το κείμενο που σας δίνεται (μονάδες 6).

Μονάδες 15

Β3. Ποια ήταν η σχέση του Αριστοτέλη με τους συναδέλφους του στην Ακαδημία και πώς αυτή εξηγείται;

Μονάδες 10

Β4. Να βρείτε στο παραπάνω διδαγμένο κείμενο μία ετυμολογικά συγγενή λέξη, απλή ή σύνθετη, για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις της νέας ελληνικής:

σχεδόν, αχάριστος, ασήμαντος, ενδεής, πρόφαση, διαμονή, άρτιος, τελεσίδικος, δημαγωγός, καταδρομικό.

Μονάδες 10

 

2001

'Αριστοτέλους 'Ηθικά Νικομάχεια (Β6, 4-10) (ΕΝΟΤΗΤΕΣ 7-8)

Ἐν παντὶ δὴ συνεχεῖ καὶ διαιρετῷ … ἐν δὲ τούτοις ἔστιν ὑπερβολὴ καὶ ἔλλειψις καὶ τὸ μέσον.

Α. Από το κείμενο που σας δίνεται να μεταφράσετε στο τετράδιό σας το απόσπασμα: "Οὕτω δὴ πᾶς ἐπιστήμων ... καὶ ἔλλειψις καὶ τὸ μέσον".

Μονάδες 10

Β. Να γράψετε στο τετράδιό σας τις απαντήσεις των παρακάτω ερωτήσεων:

Β1."Ἐν παντὶ δὴ συνεχεῖ...οὐ τὸ τοῦ πράγματος ἀλλὰ τὸ πρὸς ἡμᾶς": Με ποια κριτήρια είναι δυνατός, κατά το χωρίο αυτό, ο καθορισμός του "μέσου" και ποια είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της μεσότητας, ανάλογα με το κριτήριο καθορισμού της;

Μονάδες 15

Β2.Τέχνη - ἀρετή - φύσις: Ποιο κοινό χαρακτηριστικό γνώρισμα διακρίνει ο Αριστοτέλης στις τρεις αυτές έννοιες, σε ποια από τις τρεις δίνει το προβάδισμα και γιατί, κατά τη γνώμη σας, της δίνει το προβάδισμα αυτό;

Μονάδες 15

Β3.Ποια φιλοσοφική και συγγραφική δραστηριότητα ανέπτυξε ο Αριστοτέλης κατά την περίοδο στην οποία ανήκουν τα "Ηθικά Νικομάχεια";

Μονάδες 10

Β4. Να σχηματίσετε ένα ομόρριζο ουσιαστικό (απλό ή σύνθετο) της αρχαίας ελληνικής για καθέναν από τους παρακάτω ρηματικούς τύπους, χρησιμοποιώντας την παραγωγική κατάληξη που σας δίνεται:

λαβεῖν : -μα, ἄγουσα : -ή , εἰώθασιν : -ος , ἔχουσιν : -σις , φθειρούσης : -ά

Μονάδες 10

 

2008

Ἀριστοτέλους, Ἠθικὰ Νικομάχεια Β6, 4-10 (ΕΝΟΤΗΤΕΣ 7-8)

Ἐν παντὶ δὴ συνεχεῖ καὶ διαιρετῷ … ἐν δὲ τούτοις ἔστιν ὑπερβολὴ καὶ ἔλλειψις καὶ τὸ μέσον.

Α. Από το κείμενο που σας δίνεται να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του αποσπάσματος: «Οὕτω δὴ πᾶς ἐπιστήμων… ὑπερβολὴ καὶ ἔλλειψις καὶ τὸ μέσον».

Μονάδες 10

Β. Να απαντήσετε στα παρακάτω:

Β1. Πώς προσδιορίζεται στο κείμενο που σας δόθηκε η έννοια της μεσότητας για τα πράγματα και για τον άνθρωπο; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας και με αναφορές σε συγκεκριμένα χωρία.

Μονάδες 15

Β2. Πώς συσχετίζονται από τον Αριστοτέλη οι έννοιες: ἐπιστήμη (τέχνη)-ἀρετή-φύσις;

Μονάδες 15

Β3. Σε ποια μέρη διέκρινε ο Αριστοτέλης την ψυχή;

Μονάδες 10

Β4. Να γράψετε δύο ομόρριζες λέξεις της αρχαίας ή της νέας ελληνικής γλώσσας, απλές ή σύνθετες, για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου:

ἀναλογία, ληπτέον, αἱρεῖται, ἄγουσα, προσθεῖναι.

Μονάδες 10

 

ΟΜΟΓΕΝΩΝ 2009

Αριστοτέλη Ηθικά Νικομάχεια Β 6, 4-10 (ΕΝΟΤΗΤΕΣ 7-8)

« Ἐν παντὶ δὴ συνεχεῖ καὶ διαιρετῷ … ἐν δὲ τούτοις ἔστιν ὑπερβολὴ καί ἔλλειψις καὶ τὸ μέσον.»

Να απαντήσετε στα παρακάτω:

Α) Από το κείμενο, που σας δίνεται, να μεταφράσετε στη νέα ελληνική γλώσσα το απόσπασμα: «Ἐν παντί ... καὶ πάλης».

Μονάδες 10

Β1) Ο Αριστοτέλης για να προσδιορίσει την έννοια της μεσότητας στο κείμενο που σας δίνεται χρησιμοποιεί παραδείγματα. Να τα εντοπίσετε και να τα σχολιάσετε.

Μονάδες 15

Β2) Να σχολιάσετε ερμηνευτικά το απόσπασμα: «Λέγω δὲ τὴν ἠθικὴν ... τὸ μέσον».

Μονάδες 15

Β3) Ποια ήταν η διδακτική δραστηριότητα του Αριστοτέλη στην αυλή του Φιλίππου της Μακεδονίας;

Μονάδες 10

Β4) Να γράψετε δύο ομόρριζες λέξεις της νέας ελληνικής γλώσσας, απλές ή σύνθετες, για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: ἐλλείπει, λαμβάνουσι, προστάξει, φθειρούσης, ἐργάζονται.

Μονάδες 10

 

ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2007

Ἀ ρ ι σ τ ο τ έ λ ο υ ς, Ἠ θ ι κ ὰ Ν ι κ ο μ ά χ ε ι α Β 6, 9-13 (ΕΝΟΤΗΤΕΣ 8-9)

Εἰ δὴ πᾶσα ἐπιστήμη οὕτω τὸ ἔργον εὖ ἐπιτελεῖ, … στοχαστική γε οὖσα τοῦ μέσου.

Α. Από το παραπάνω κείμενο να μεταφράσετε στο τετράδιό σας το απόσπασμα: «Εἰ δὴ πᾶσα ἐπιστήμη ... καὶ ἀμφότερα οὐκ ε ὖ».

Μονάδες 10

Β. Να απαντήσετε στα παρακάτω:

Β.1. «Λέγω δὲ τὴν ἠθικήν»: Γιατί ο Αριστοτέλης εξειδικεύει τη σχέση αρετής και μέσου μόνο στην ηθική αρετή;

Μονάδες 15

Β.2. «καὶ μᾶλλον καὶ ἧττον»: Να συσχετίσετε την παραπάνω φράση με τη θεωρία της μεσότητος του Αριστοτέλη.

Μονάδες 15

Β.3. Τι αποτέλεσε την αφορμή για τη δεύτερη φυγή του Αριστοτέλη από την Αθήνα;

Μονάδες 10

Β.4. Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις να γράψετε στο τετράδιό σας μία λέξη του κειμένου ετυμολογικά συγγενή:

αφαίρεση, κατάλοιπο, φθαρτός, ηδονή, ψεγάδι.

Μονάδες 10

 

2010

 
 Αριστοτέλους Ηθικά Νικομάχεια Β 6, 12-16 (ΕΝΟΤΗΤΕΣ 9-10)

 

Ἡ δ’ ἀρετὴ περὶ πάθη καὶ πράξεις ἐστίν, τὴν δ’ ἀρετὴν τὸ μέσον καὶ εὑρίσκειν καὶ αἱρεῖσθαι.

Α1. Από το κείμενο που σας δίνεται να γράψετε στοτετράδιό σας τη μετάφραση του αποσπάσματος: «Ἡ δ’ἀρετὴ ... παντοδαπῶς δὲ κακοὶ.»

Μονάδες 10

Β1. Να εξηγήσετε πώς ο Αριστοτέλης αξιοποιώντας τηνάποψη των Πυθαγορείων και τον άγνωστης προέλευσηςστίχο, που βρίσκονται στο κείμενο που σας δίνεται,καταλήγει στο συμπέρασμα «καὶ διὰ ταῦτ’ οὖν τῆς μὲν κακίας ἡ ὑπερβολὴ καὶ ἡ ἔλλειψις, τῆς δ’ ἀρετῆς ἡμεσότης·».

Μονάδες 15

Β2. Να προσδιορίσετε και να σχολιάσετε νοηματικά ταχαρακτηριστικά της αρετής, όπως προκύπτουν από τοαπόσπασμα του κειμένου «Ἔστιν ἄρα ... ὁ φρόνιμος ὁρίσειεν».

Μονάδες 15

Β3. Ποιες απόψεις εξέφρασε ο Αριστοτέλης για την πόλη τηςΑθήνας και τους Αθηναίους, σύμφωνα με την παράδοση,λίγο πριν εγκαταλείψει την Αθήνα;

Μονάδες 10

Β4. Να βρείτε στο κείμενο που σας δίνεται μία ομόρριζη λέξηγια καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις:σχέση, ανόρθωση, καθαίρεση, απάθεια, υπόλοιπο, διαβλητός,εικαστικός, ουσία, πρακτική, ραστώνη.

Μονάδες 10

 

ΟΜΟΓΕΝΩΝ 2003

Αριστοτέλους Ηθικά Νικομάχεια Β6, 10-16.(ΕΝΟΤΗΤΕΣ 9-10)

Οἷον καὶ φοβηθῆναι καὶ θαρρῆσαι καὶ ἐπιθυμῆσαι… τὸ μέσον καὶ εὑρίσκειν καὶ αἱρεῖσθαι.

α. Από το παραπάνω κείμενο να μεταφράσετε στη νέα ελληνική γλώσσα το απόσπασμα «Ἔτι τὸ μὲν ἁμαρτάνειν. . . καὶ αἱρεῖσθαι»

Μονάδες 10

β1. Να σχολιάσετε την αριστοτελική αντίληψη περί αρετής που σχετίζεται με τα «πάθη» και τις «πράξεις».

Μονάδες 15

β2. Να διευκρινίσετε τις εκφράσεις του κειμένου «ἕξις προαιρετική» και «ὡρισμένῃ λόγῳ» που καθορίζουν την έννοια της αρετής κατά τον Αριστοτέλη.

Μονάδες 15

β3. Πώς αντιλαμβάνεται ο Αριστοτέλης την έννοια της ευδαιμονίας;

Μονάδες 10

β4. Να γράψετε δύο ομόρριζες λέξεις της νέας ελληνικής γλώσσας, απλές ή σύνθετες, για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου:

ἡσθῆναι, ἔλλειψις, εἴκαζον, ἀποτυχεῖν, αἱρεῖσθαι.

Μονάδες 10