Κινδυνεύει η γλώσσα μας ;

 «ΛΕΞΙΠΕΝΙΑ» : Το πρόβλημα , τα αίτια δημιουργίας και οι τρόποι αντιμετώπισής του.

Διάγραμμα

Α. ΠΡΟΛΟΓΟΣ.

Β. ΚΥΡΙΩΣ ΘΕΜΑ.

 1. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ.

Φτωχό λεξιλόγιο.

Αδυναμίες έκφρασης και εύστοχης διατύπωσης.

Γραμματικά και συντακτικά σφάλματα.

Χρήση ξένων λέξεων.

Ανάμειξη τύπων δημοτικής και καθαρεύουσας.

Υπεραπλούστευση του λόγου.

Συνθηματολογία/ συντομογραφίες.

Ειδικές γλώσσες  (ορολογία , «αργκό»)

Χυδαιολογία / γλωσσικός λαϊκισμός

 2. ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ

Το γλωσσικό ζήτημα (:η διαμάχη μεταξύ δημοτικής και καθαρεύουσας)

Ο μιμητισμός και η ξενομανία των Ελλήνων

Η ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας

Η κυριαρχία της εικόνας

Ο παραγκωνισμός του βιβλίου

Τα Μ.Μ.Ε.

Ο σύγχρονος τρόπος ζωής / η έλλειψη επικοινωνίας / ανάγκη εξοικονόμησης χρόνου

Η γενικότερη πνευματική υποβάθμιση / πολιτιστική κρίση

Η ανορθόδοξη εκπαιδευτική πολιτική ( εξειδικευμένη εκπαίδευση, ελλιπής γλωσσική παιδεία)

3. ΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ

Συνειδητοποίηση του προβλήματος

Συναίσθηση των συνεπειών

Συμβολή της οικογένειας

Άρνηση ξένων προτύπων / ξενομανίας.

Εξυγίανση παιδείας / πληρέστερα προγράμματα γλωσσικής παιδείας / καθολική εκπαίδευση

Συμβολή Μ.Μ.Ε.

Επιστροφή στο βιβλίο.

Συμβολή της πνευματικής και πολιτειακής ηγεσίας (επιστήμονες, πολιτικοί, λογοτέχνες, καλλιτέχνες..)

Ενεργοποίηση όλων των αρμόδιων φορέων ( Υπουργείο Παιδείας , Παιδαγωγικό Ινστιτούτο..)

Γ. ΕΠΙΛΟΓΟΣ.

              ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ Α’ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ                                                            

Α’ ΚΕΙΜΕΝΟ :Η έννοια της κακοποίησης της γλώσσας

[…] Θα ήταν εκτός πραγματικότητας , αν πίστευε κανείς ότι η σημερινή κατάσταση της γλώσσας μας (γνώση – χρήση – αξιοποίησή της) είναι ό,τι πρέπει ή όπως θα θέλαμε να είναι. Θα ήταν εκτός πραγματικότητας, αν δεν αναγνώριζε ότι υπάρχουν ουσιώδη προβλήματα. Θα ήταν εκτός πραγματικότητας, αν δεχόταν ότι με τη γλωσσική μεταρρύθμιση του ’74 λύθηκαν αυτομάτως όλα τα προβλήματα της γλώσσας μας, τα ουσιαστικά προβλήματα μιας ποιοτικής γνώσης και χρήσης της ελληνικής γλώσσας. Άλλο τόσο όμως είναι εκτός πραγματικότητας, όποιος δε βλέπει ότι η γλώσσα μας βρίσκεται στο σωστό δρόμο και βελτιώνεται σταδιακώς. Ένας μέσος μαθητής ,λόγου χάρη, σήμερα μπορεί να συντάξει ένα κείμενο γλωσσικά καλύτερο – πιο δηλωτικό, πιο επικοινωνιακό, πιο συγκροτημένο – από το κείμενο που συνέτασσε ο αντίστοιχος μαθητής πριν από μερικές δεκαετίες. Πείρα επίσης  πολλών ετών από κείμενα μαθητών και φοιτητών πριν και μετά από τη γλωσσική μεταρρύθμιση επιτρέπει στο γράφοντα αυτές τις εκτιμήσεις. Και επιτρέπει, γενικότερα, μια συγκρατημένη αισιοδοξία.

Συγκεκριμένα, δε φταίει η μεταρρύθμιση και η δημοτική – ή ακριβέστερα, η νεοελληνική κοινή γλώσσα- για τις όποιες αδυναμίες παρατηρούνται στη χρήση της σύγχρονης γλώσσας μας. Αντίθετα , το γεγονός ότι γράφουμε την ίδια μορφή γλώσσας που χρησιμοποιούμε κι όταν μιλάμε, είναι λογικό να διευκολύνει και πράγματι διευκολύνει τη γλωσσική μας επικοινωνία. Διότι άλλο να γράφεις σ’ ένα γλωσσικό κώδικα (την καθαρεύουσα) που πρέπει επιπροσθέτως και εκ των υστέρων να κατακτήσεις κι άλλο να γράφεις στη μητροδίδακτη γλώσσα, σ’ έναν κώδικα που ήδη κατέχεις. Αλλού ,λοιπόν, θα πρέπει να αναζητηθούν οι πραγματικές δυσκολίες και αδυναμίες στη χρήση της γλώσσας μας. Πρέπει επί παραδείγματι  να καταλάβουμε ότι το σημερινό παιδί, το «παιδί της τηλεόρασης»,  δε μπορεί παρά να έχει μειωμένη ικανότητα στη χρήση της γλώσσας. Αν έχουμε δηλαδή το παιδί μας εκτεθειμένο για πολύ στη βλαπτική επίδραση κακής τηλεοπτικής γλώσσας, αν έχει περιορισμένα διαβάσματα καλής χρήσης της γλώσσας, αν η γλώσσα που ακούει στο οικογενειακό και φιλικό του περιβάλλον είναι υποβαθμισμένη κ.τ.λ , είναι φυσικό να έχει προβλήματα στη γλωσσική του έκφραση – γραπτή και προφορική.

Γλώσσα είναι αν θα συντάξεις σωστά μια πρόταση κι αν θα χρησιμοποιήσεις τους σωστούς γραμματικούς τύπους στη σωστή τους κάθε φορά θέση . Kαι πάνω απ’ όλα , γλώσσα είναι το να μπορείς να συνθέσεις σωστά ένα κείμενο : με πληρότητα νοημάτων , με νοηματική και γλωσσική αλληλουχία και με επικοινωνιακή αποτελεσματικότητα. Η σύνταξη κειμένων προφορικών και γραπτών είναι μια δύσκολη , απαιτητική, λεπτή και σύνθετη διανοητική ικανότητα, μια τέχνη και μια τεχνική που χρειάζεται καλούς δασκάλους, μεγάλη άσκηση, ευρύτερη καλλιέργεια.

Επομένως , κακοποίηση της γλώσσας σημαίνει, στην πραγματικότητα , αδυναμίες , ελλείψεις και κενά στην απόκτηση αυτής της πολύ σύνθετης ικανότητας που περιγράψαμε. Δεν είναι θέμα κάποιων λέξεων ή κάποιων γραμματικών τύπων ή μερικών κανόνων ορθογραφίας ! Aν ίσχυε αυτό , η κατάκτηση της γλώσσας θα ήταν πολύ απλή υπόθεση , πράγμα που προφανώς δε συμβαίνει.

                                             Γ. Μπαμπινιώτης , «Το Βήμα» , 27/07/2001 [διασκευή]

Β’.ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

1.      Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο του κειμένου  (100 λέξεις)            (μον. 25)                                                                                                                  

2.  Ποιες ικανότητες κρίνει απαραίτητες ο συγγραφέας για να θεωρηθεί κάποιος επαρκής γνώστης και χρήστης της γλώσσας ;    (μον 10)                                                                                           

                                                                                                                                                

2.   Πώς επιτυγχάνεται η συνοχή μεταξύ των περιόδων της 2^ης παραγράφου του κειμένου;     (μον. 15) 

3. Να δώσετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις :                                  (μον. 10)

      υποβαθμισμένη

      ουσιώδη

      χρήση

      βλαπτική

      προφανές

                                                                                                           

Γ. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ.  Ως πρόεδρος του δεκαπενταμελούς συμβουλίου του σχολείου σας , να γράψετε ένα άρθρο για τη σχολική εφημερίδα , στο οποίο θα παρουσιάσετε το πρόβλημα της κακοποίησης της γλώσσας μας , θα αναφέρετε τα αίτια δημιουργίας του και θα προτείνετε τρόπους αντιμετώπισής του.      (μον. 40)      

                                                                                                                                                   

           ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ Α’ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

     Α’ ΚΕΙΜΕΝΟ : Μπαμπινιώτη Γ, «Γλωσσολογία και Λογοτεχνία» ,σσ. 147-148.

      Ο σύγχρονος άνθρωπος με τον τρόπο που είναι οργανωμένη σήμερα η ζωή του στον «αιώνα των πληροφοριών»αντιμετωπίζει έναν όγκο επικοινωνιακών αναγκών. Ο βομβαρδισμός με πληροφορίες από τα διάφορα μέσα μαζικής ενημέρωσης(από την πληροφόρηση για το τι συμβαίνει στην τελευταία γωνιά της γης και στις όχι πια ανεξερεύνητες περιοχές του σύμπαντος μέχρι τα καταιγιστικά πυρά πληροφοριών των διαφημίσεων για ένα άπειρο πλήθος προβαλλόμενων ειδών κατανάλωσης) , η πολιτική αφύπνιση των κοινωνικών ομάδων και η σύμπηξη συνδικαλιστικών οργανώσεων και κινημάτων με προβολή διαφόρων αιτημάτων και διεκδικήσεων και ενημέρωση του κοινού γι αυτά, η διακίνηση εκατομμυρίων τουριστών σ’ όλες τις χώρες του κόσμου που γίνεται μια άλλη πηγή ανταλλαγής πληροφοριών, η πρωτοφανής κυκλοφορία του μεταφρασμένου βιβλίου και των πάσης φύσεως εντύπων σ’ όλον τον κόσμο, η επέκταση της εκπαίδευσης σε ηλικίες και σε μάζες αδιανόητες για περασμένες εποχές, η εισβολή της κυβερνητικής, είναι μερικοί μόνον από τους χώρους όπου η σύγχρονη ζωή κατακλύζεται από πληροφορίες. Στην αντιμετώπιση αυτού του όγκου των πληροφοριών (στην παραγωγή και στη λήψη τους) ο άνθρωπος εξαιτίας του πολύ περιορισμένου χρόνου που διαθέτει για επικοινωνία και της ελλιπούς, κατά κανόνα, σχολικής (γλωσσικής)καταρτίσεως, προσπαθεί να αντεπεξέλθει με την ελάχιστη δυνατή προσπάθεια, δηλ. με οικονομία δυνάμεων. Αποτέλεσμα είναι η παραμέληση της γλωσσικής επικοινωνίας, η αδιάφορη μέχρι κακή χρήση της γλώσσας, με βελτίωση ή επιδείνωση του φαινομένου κατά γλώσσα, ανάλογα κυρίως με τη στάθμη της γλωσσικής εκπαιδεύσεως και της όλης παιδευτικής καταστάσεως που επικρατεί σε κάθε κοινότητα, αλλά και με τις γενικότερες αξίες, τις ανάγκες, καθώς και την ιστορική εξέλιξη της γλώσσας κάθε κοινότητας.

    Από την παραμέληση της επικοινωνίας (τη βιαστική, πρόχειρη, άνευ απαιτήσεων επικοινωνία) είναι φυσικό να προέλθει, σε μεγάλο βαθμό, η κακή χρήση της γλώσσας, μια σειρά από «παθήσεις», ας τις αποκαλέσουμε έτσι, που υποβαθμίζουν και δυσχεραίνουν την γλωσσική επικοινωνία. Ακυριολεξίες, ασάφειες στο λόγο, δημιουργία δίσημων, αμφιλεγόμενων λέξεων, αξεδιάλυτες συντακτικά και νοηματικά προτάσεις, αποτριβή ή κένωση της σημασίας των λέξεων ή και υπερφόρτωση εις βάρος άλλων γλωσσικών στοιχείων, σύγχυση υφών επικοινωνίας, αφόρητες επαναλήψεις, αλόγιστη χρήση ξενισμών, εννοιολογικά αντιφατικές χρήσεις κ. α. είναι μερικές τέτοιες παθήσεις. Όταν σ’ αυτές προστεθούν ασθένειες γλωσσικές που πηγάζουν από ειδικά προβλήματα της ιστορίας μιας γλώσσας (όπως το δικό μας «γλωσσικό ζήτημα») , τότε η γλωσσική επικοινωνία υποβαθμίζεται ακόμη περισσότερο. Τότε μπορεί κανείς να μιλάει για φτώχεια της γλώσσας, που είναι η τελική απόληξη κάθε παρατεταμένης παραμελήσεως της γλώσσας. Τότε πια υψώνονται θεόρατα εμπόδια στη γλωσσική έκφραση του ατόμου, που απαιτούν πείρα, γνώση, λεπτή αίσθηση της γλώσσας και σκληρές προσπάθειες για να μπορέσει κανείς να τα ξεπεράσει ή να μειώσει την ισχύ τους.

Β’  ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

1.      Να αποδώσετε περιληπτικά το νόημα του κειμένου σε δεκαπέντε περίπου γραμμές.                                                                                                                       (μον. 25)

2.      Σύμφωνα με τον συγγραφέα ο άνθρωπος σήμερα, «στον αιώνα των πληροφοριών, αντιμετωπίζει έναν όγκο επικοινωνιακών αναγκών». Ποιες είναι αυτές; Να τις εντοπίσετε και να τις αναφέρετε ονομαστικά.                                       (μον. 10)                                                                                                              

3.    Να  δώσετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις :

      Σύγχρονος

      Πληροφόρηση

      Ανεξερεύνητες

       Άπειρο

      Επικρατεί                                                                                                       (μον. 5)

4.    Να δώσετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις :

Ελλιπής

Παραμέληση

Δυσχεραίνουν

Αφόρητες

Βελτίωση                                                                                                          (μον. 5)

5.    Να σχηματίσετε προτάσεις με τις λέξεις :

Προβολή

Αφύπνιση

Αντιφατικός

Παρατεταμένος

Κατάρτιση                                                                                                      (μον. 5)

Γ. ΕΚΘΕΣΗ.

« Όλο και συχνότερα γίνεται λόγος για το πρόβλημα της γλωσσικής υποβάθμισης και τους κινδύνους που εγκυμονεί.. Ποιες τα αίτια και οι συνέπειες του προβλήματος και με ποιους τρόπους ,κατά τη γνώμη σας, θα μπορούσε να μετριασθεί ή και να αποτραπεί ο κίνδυνος της γλωσσικής μας αλλοτρίωσης;»

 ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

Κείμενο

Ευρωπαϊκή Ένωση και Νεοελληνική γλώσσα

Η Νεοελληνική γλώσσα, όπως έχει διαμορφωθεί στις μέρες μας, αποτελεί τον ζωντανό φορέα του ελληνικού πολιτισμού και απηχεί όλα τα στάδια και τις φάσεις μιας ιστορικής-πολιτιστικής διαδικασίας που συνεχίζεται αδιάκοπα εδώ και τρεις χιλιάδες χρόνια.

Σύμφωνα με τις διαπιστώσεις αυτές, η Ελληνική γλώσσα, παρότι δεν ανήκει στην ομάδα των «περισσότερο ομιλούμενων γλωσσών» της Ευρωπαϊκής Ένωσης, διαθέτει ωστόσο μια ιδιαίτερη φυσιογνωμία και μια μοναδική ιστορική και πολιτισμική διάσταση που την καθιστούν άξια μεγάλης προσοχής. Είναι ο μόνος ζωντανός ευρωπαϊκός κώδικας που εκφράζει με πληρότητα και αποδίδει άμεσα τη λεγόμενη «ελληνική αντίληψη», δηλαδή την ιδιαίτερη στάση του πνεύματος απέναντι στα όντα, όπως αυτή διαμορφώθηκε στον ελληνικό χώρο. Κι ακόμα, η Νεοελληνική γλώσσα αποπνέει αυτό το ιδιαίτερο ύφος και ήθος ζωής, αυτή την «ανθρωποκεντρική διάθεση» που έχει τις πηγές της τόσο στην κλασική αρχαιότητα, όσο και στις μετέπειτα σημαντικές ιστορικές περιόδους του Ελληνισμού.

Εάν αποτελεί επιδίωξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης να αναζητήσει, μέσα από την ποικιλία και τη διαφορετικότητα, ορισμένες «σταθερές» οι οποίες θα αποτελέσουν τους συνδετικούς ιστούς και θα συμβάλουν στη δημιουργία ενιαίας ευρωπαϊκής πολιτιστικής ταυτότητας, αυτές δεν μπορεί να είναι παρά οι κλασικές αξίες της ελληνικής και ρωμαϊκής αρχαιότητας πάνω στις οποίες θεμελιώθηκε ο σύγχρονος ευρωπαϊκός πολιτισμός.

Υπό το πρίσμα αυτό, η Νεοελληνική γλώσσα που συνδέεται άμεσα με την αρχαία Ελληνική, αποτελεί τη σύγχρονη εκδοχή αυτού του κλασικού ιδεώδους και, επομένως, η άμεση διείσδυση, μέσω της γλώσσας του, στον νεοελληνικό πολιτισμό, θα σήμαινε για τους Ευρωπαίους «αναβίωση» των αξιών που έθρεψαν την Ευρώπη και αποτέλεσαν τις βάσεις του σύγχρονου ευρωπαϊκού πολιτισμού.

Άρα, η Νεοελληνική γλώσσα, ως φορέας των θεμελιωδών ευρωπαϊκών αξιών, αποτελεί ιδιαίτερη περίπτωση και, εάν τύχει της ανάλογης προσοχής, είναι δυνατόν να συμβάλει αποφασιστικά στην ενίσχυση της ευρωπαϊκής συνείδησης και συνεπώς στη δημιουργία ενιαίας και ισχυρής ευρωπαϊκής ταυτότητας. Είναι ανάγκη, λοιπόν, να γίνει κατανοητό ότι αυτός ο πλούτος, αυτή η ανεξάντλητη παρακαταθήκη1 που διαθέτει η ελληνική γλώσσα, καθώς επίσης η ζωντάνια και η δύναμη προσαρμογής της μπορούν να δώσουν «λύση» σε πολλά προβλήματα του σύγχρονου Ευρωπαίου και να ανοίξουν διάπλατα τους ορίζοντές του για ένα καλύτερο μέλλον.          1παρακαταθήκη: πολύτιμη κληρονομιά.

Ν. Μήτσης. (1998). Στοιχειώδεις αρχές και μέθοδοι της Εφαρμοσμένης Γλωσσολογίας. Εισαγωγή στη διδασκαλία της Ελληνικής ως δεύτερης ή ξένης γλώσσας, σελ. 331-333. Αθήνα: Gutenberg. (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ

Α1. (Μονάδες 15)

Α1. Για ποιους λόγους προτείνει ο συγγραφέας να αξιοποιηθεί περισσότερο η Νεοελληνική γλώσσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση; (60-80 λέξεις)

(μονάδες 15)

Α2. (Μονάδες 10)

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της δεύτερης παραγράφου (Σύμφωνα...Ελληνισμού) του κειμένου;

(μονάδες 10)

Β1. (Μονάδες 10)

Β1.α. Να γράψετε μία συνώνυμη λέξη ή ισοδύναμη φράση για καθεμιά από τις λέξεις με την έντονη γραφή, με βάση τη σημασία τους στο κείμενο: καθιστούν, επιδίωξη, κατανοητό, διαθέτει, δώσουν.

(μονάδες 5)

Β1.β. Να δημιουργήσετε μία πρόταση με καθεμιά από τις συνώνυμες λέξεις ή ισοδύναμες φράσεις

(μονάδες 5)

Β2. (Μονάδες 15)

Β2.α. Να επισημάνετε στο κείμενο δύο παραδείγματα μεταφορικής/συνυποδηλωτικής χρήσης της γλώσσας.

(μονάδες 10)

Β2.β. Να αιτιολογήσετε τη χρήση τους στο κείμενο.

(μονάδες 5)

Πηγή : Τράπεζα Θεμάτων

 ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

Κείμενο

[Η ελληνική γλώσσα στην κοινωνία της παγκοσμιοποίησης.

Ο ρόλος του σχολείου]

Τι πρέπει να γίνει σήμερα σε ό,τι αφορά στο γλωσσικό μάθημα; Εδώ και χρόνια, αναφερόμαστε στην κριτική σκέψη και τονίζουμε μόνο στα λόγια τη σημασία της για την ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας των μαθητών και των πολιτών γενικά. Ανακοινώνονται κατά διαστήματα εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις, χρησιμοποιούνται εντυπωσιακοί νεολογισμοί, για να δηλωθεί το νέο πνεύμα διδασκαλίας. Στην πραγματικότητα όμως δεν έχει γίνει αντιληπτό από την εκπαιδευτική κοινότητα ότι ο θάνατος των γλωσσών συνεπάγεται θάνατο του πολιτισμού, γιατί γλώσσα και πολιτισμός είναι αλληλένδετες έννοιες. Η γλώσσα είναι φορέας πολιτισμού και αυτό σημαίνει ότι γλωσσική επίγνωση δεν μπορεί να επιτευχθεί στα όρια της παραδοσιακής διδασκαλίας, η οποία έδινε έμφαση στη μορφή. Αυτό που απαιτείται, επομένως, για την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης είναι η αποτελεσματική διδασκαλία και η επαρκής μάθηση της γλώσσας.

Από την άλλη μεριά, θεωρούμε σήμερα ότι η κριτική σκέψη δεν μπορεί να αναπτυχθεί αποκλειστικά μέσω της πολυδιαφημιζόμενης Τεχνολογίας της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας (ΤΠΕ). Η διαπίστωση είναι ότι στην εποχή μας κατακλυζόμαστε από τόσες πληροφορίες, ώστε να νιώθουμε ότι πνιγόμαστε μέσα στον ωκεανό της υπερπληροφόρησης. Σε σχέση με το παρελθόν, έχουμε φτάσει στο άλλο άκρο. Εκεί που δεν είχαμε πρόσβαση στη γνώση και στην πληροφόρηση, έχουμε τώρα έναν καταιγισμό πληροφοριών και γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο χρειαζόμαστε περισσότερο από κάθε άλλη φορά ένα υψηλό επίπεδο γλωσσομάθειας, ώστε να διευκολύνεται η κριτική σκέψη. Πρέπει δηλαδή να δώσουμε στον μαθητή τα μέσα και τους τρόπους που θα τον οδηγήσουν να σκέπτεται σωστά. Υπό τις συνθήκες αυτές, η διδασκαλία της γλώσσας γίνεται υπόθεση των εκπαιδευτικών όλων των ειδικοτήτων και όχι μόνο των φιλολόγων.

Μιλώντας ειδικότερα για την ελληνική γλώσσα θα λέγαμε ότι είναι πραγματικός ωκεανός. Έχουμε σκεφτεί ποτέ πόσες λέξεις διαθέτει; Τα γνωστά επίτομα λεξικά στην καλύτερη περίπτωση περιέχουν λιγότερες από εβδομήντα χιλιάδες λέξεις, δηλαδή το 2 ένα δέκατο περίπου, από όσες υπάρχουν στα ελληνικά και, επομένως, δεν αποτυπώνουν παρά ένα μικρό μέρος του συνόλου της γλώσσας μας.

Είναι βέβαια γνωστό ότι ο καθένας από μας γνωρίζει, έτσι και αλλιώς, ένα μέρος της ελληνικής, μικρότερο ή μεγαλύτερο, και γι’ αυτό πρέπει να είμαστε προσεκτικοί, όταν επικρίνουμε τους μαθητές μας ότι έχουν φτωχό λεξιλόγιο. Από την άποψη αυτή θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι πάσχουμε όλοι από «λεξιπενία» και, το σημαντικότερο, από «σημασιολογική ένδεια1», γιατί αγνοούμε σε κάποιο βαθμό την πολυσημία των λέξεων, δηλαδή τις διάφορες σημασίες τους. Ωστόσο, δεν συμμερίζομαι τη γλωσσική κινδυνολογία. αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι πρέπει να είμαστε ικανοποιημένοι με την ποιότητα του λόγου των μαθητών μας. Υπάρχουν ακόμη πολλά περιθώρια βελτίωσης και είναι ευθύνη όλων μας να προσφέρουμε στους νέους καλύτερη γλωσσική παιδεία.

1 ένδεια: ανεπάρκεια, έλλειψη, φτώχεια

Χρ. Χαραλαμπάκης. (2013). Απόσπασμα από Εισήγηση: «Η ελληνική γλώσσα στην κοινωνία της παγκοσμιοποίησης και της τεχνοκρατίας. Ο ρόλος του σχολείου» (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ

Α1. (Μονάδες 15)

Α1. Για ποιους λόγους, σύμφωνα με το κείμενο, απαιτείται υψηλό επίπεδο γλωσσομάθειας στην εποχή μας; (60-80 λέξεις)

(μονάδες 15)

Α2. (Μονάδες 10)

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της δεύτερης παραγράφου (Από την άλλη…των φιλολόγων) του κειμένου;

(μονάδες 10)

Β1. (Μονάδες 10)

Β1. Να συντάξετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων, στην οποία να χρησιμοποιήσετε λέξεις/φράσεις του κειμένου με έντονη γραφή: επικρίνουμε, φτωχό λεξιλόγιο, αγνοούμε, κινδυνολογία, γλωσσική παιδεία.

(μονάδες 10) 3

Β2. (Μονάδες 15)

Β2. Ποιες από τις υπογραμμισμένες λέξεις ή φράσεις των παρακάτω προτάσεων χρησιμοποιούνται με μεταφορική/συνυποδηλωτική σημασία και ποιες με κυριολεκτική/δηλωτική σημασία;

1. Ο θάνατος των γλωσσών συνεπάγεται θάνατο του πολιτισμού.

2. Η γλώσσα είναι φορέας πολιτισμού.

3. Χρειάζεται η καλλιέργεια της κριτικής σκέψης.

(μονάδες 15)

Πηγή : Τράπεζα Θεμάτων

 ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

Κείμενο

[Το πιστοποιητικό ελληνομάθειας]

Στην Ελλάδα παρατηρείται σημαντική αύξηση του αριθμού των ατόμων που διδάσκονται την ελληνική ως ξένη/δεύτερη γλώσσα. Γι’ αυτό σήμερα προσφέρονται μαθήματα ελληνικής γλώσσας σχεδόν από όλα τα πανεπιστήμια της χώρας, από ιδιωτικούς φορείς σε διάφορα μέρη της Ελλάδας καθώς και στα κέντρα υποδοχής των ομογενών. Επιπλέον, η ελληνική διδάσκεται ως δεύτερη γλώσσα και σε σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στα οποία φοιτούν παιδιά ομογενών και αλλοδαπών.

Επίσης, και στο εξωτερικό οργανώνονται προγράμματα νέας ελληνικής γλώσσας από φορείς, όπως πανεπιστήμια, ελληνικές κοινότητες, κέντρα γλωσσών και λαϊκά πανεπιστήμια με ικανοποιητικό αριθμό μαθητών. Όσον αφορά αυτούς που μαθαίνουν ελληνικά πολλοί είναι ομογενείς που προσπαθούν παράλληλα με την πολιτιστική κληρονομιά να διατηρήσουν και την ελληνική γλώσσα. Επομένως, πάγιο αίτημά τους για πολλά χρόνια ήταν η πιστοποίηση της ελληνομάθειάς τους με τη χορήγηση ενός κρατικού τίτλου πιστοποίησης ελληνομάθειας.

Σε τι, όμως, χρησιμεύει το πιστοποιητικό επάρκειας ελληνομάθειας; Είναι απαραίτητο για πολλούς λόγους. Πρώτα πρώτα αξιολογεί αντικειμενικά τις γνώσεις στην ελληνική γλώσσα ως ξένη και παρέχει τη δυνατότητα στον χρήστη της ελληνικής να έχει τη γνώμη ενός πιο ειδικού και αντικειμενικού κριτή για το επίπεδο των γνώσεών του. Υπάρχουν όμως και άλλοι λόγοι, όπως επαγγελματικοί σκοποί, καθώς το άτομο μπορεί να αποδείξει στην αγορά εργασίας το επίπεδο της επάρκειάς του στη γνώση της ελληνικής. Για παράδειγμα, σε πολλές περιπτώσεις η γνώση της ελληνικής γλώσσας είναι απαραίτητη, για να αποκτήσει κάποιος άδεια άσκησης επαγγέλματος, αφού αναγνωρίσει τα επαγγελματικά του προσόντα.

Εκτός, όμως, από τους παραπάνω λόγους, το πιστοποιητικό ελληνομάθειας είναι αναγκαίο και για τις σπουδές, επειδή δίνει τη δυνατότητα σε αλλογενείς/αλλοδαπούς να εγγραφούν και να φοιτήσουν σε ελληνικό ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα. Επίσης, χρησιμοποιείται για τον διορισμό στο δημόσιο, επειδή ένας Ευρωπαίος πολίτης κράτους-μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης μπορεί να αποδείξει την πολύ καλή γνώση και την άνετη χρήση της ελληνικής γλώσσας σε περίπτωση που επιθυμεί να διεκδικήσει θέση στο ελληνικό δημόσιο. Επιπλέον, την ελληνομάθειά τους για διορισμό στο δημόσιο χρειάζεται να πιστοποιήσουν οι αλλοδαποί πολίτες των κρατών, που δεν είναι μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όσοι επιθυμούν να αποκτήσουν την ελληνική ιθαγένεια καθώς και ομογενείς, οι οποίοι είναι υπήκοοι άλλων κρατών.

Πιστοποίηση της Ελληνομάθειας, από την ιστοσελίδα του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας, 9.4.2014 (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ

Α1. (Μονάδες 15)

Α1. Γιατί, σύμφωνα με το κείμενο, οι ομογενείς προσπαθούν να διατηρήσουν την ελληνική γλώσσα; (60-80 λέξεις).

(μονάδες 15)

Α2. (Μονάδες 10)

Α2. α. Με ποιες διαρθρωτικές λέξεις επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα στην πρώτη και τη δεύτερη παράγραφο και ανάμεσα στη δεύτερη και την τρίτη παράγραφο του κειμένου;

(μονάδες 6)

Α2. β. Να αιτιολογήσετε τη χρήση τους.

(μονάδες 4

Β1. (Μονάδες 10)

Β1. Να συντάξετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων, στην οποία να χρησιμοποιήσετε τις λέξεις/φράσεις του κειμένου με έντονη γραφή: πιστοποιητικό επάρκειας ελληνομάθειας, αξιολογεί, γνώσεις, αντικειμενικού κριτή, αγορά εργασίας.

(μονάδες 10)

Β2. (Μονάδες 15)

Β2. «Η ελληνική διδάσκεται ως δεύτερη γλώσσα…»

1. Να αιτιολογήσετε την επιλογή της παθητικής σύνταξης από τον συγγραφέα του κειμένου.

(μονάδες 5)

2. Να μετατρέψετε την παθητική σύνταξη σε ενεργητική.

(μονάδες 10)

Πηγή : Τράπεζα Θεμάτων

 ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

Κείμενο

[Η γλώσσα μας σήμερα…]

Η ελληνική γλώσσα με τον λεξιλογικό πλούτο και με την εκφραστική δύναμή της δημιούργησε αξιόλογα μνημεία λόγου και πολιτισμού. Παράλληλα, πρόσφερε σε όλες τις γλώσσες του κόσμου βασικούς όρους για την επιστήμη, για την τέχνη και τον φιλοσοφικό στοχασμό. Στην πορεία του χρόνου, βέβαια, και η ελληνική γλώσσα δανείστηκε δημιουργικά λέξεις από άλλες γλώσσες χωρίς να χάσει τη γνησιότητά της.

Οι κοινωνικές συνθήκες και τα μέσα επικοινωνίας είναι, όμως, σήμερα διαφορετικά από άλλοτε. Στην εποχή μας η επαφή μεταξύ των λαών είναι πολύ εύκολη. Η παγκοσμιοποίηση έχει κάνει όλη την υφήλιο μια γειτονιά. Με το διαδίκτυο, την τηλεόραση και το ραδιόφωνο ενημερωνόμαστε πολύ γρήγορα για ό,τι συμβαίνει σε κάθε σημείο της γης. Παράλληλα, η διαφήμιση, το εμπόριο και ο οικονομικός ανταγωνισμός οδηγούν τους ανθρώπους στο κυνήγι του κέρδους. Αυτή η νέα κατάσταση δεν έχει μόνο θετικά στοιχεία. Για τη γλώσσα ιδίως των μικρών πληθυσμιακά λαών αποτελεί δοκιμασία και μεγάλο κίνδυνο.

Ο κίνδυνος αυτός συνίσταται στο ότι οι συνθήκες της σημερινής ζωής, και ιδιαίτερα το εμπορικό πνεύμα, επηρεάζουν αρνητικά την αφομοιωτική ικανότητα της γλώσσας μας. Η τάση για ευκολία, η κυριαρχία όρων της τεχνολογίας και του διαδικτύου, τα διαφημιστικά κόλπα και η έγχρωμη εικόνα ωθούν τον άνθρωπο στον μιμητισμό, στην αντιγραφή ξένων προτύπων και γλωσσικών στοιχείων.

Το αποτέλεσμα όλων αυτών είναι να αλλοιώνεται το γλωσσικό αίσθημα που διαμόρφωσε ο Νεοέλληνας μιλώντας και ακούοντας τη μητρική του γλώσσα. Δεχτήκαμε, για παράδειγμα, πλήθος λέξεων που συνδέονται με τη χρήση του υπολογιστή, τον οποίο εντάξαμε στο λεξιλόγιό μας ως computer. Επίσης εκατοντάδες λέξεις που συνδέονται με το φαγητό, όπως φαστ φουντ, σπαγγέτι, χάμπουργκερ, τοστ, ή το ντύσιμο, όπως τζιν, μίνι και άλλες, εντάχθηκαν στο λεξιλόγιο μας. Ακόμα, πλήθος πινακίδων ελληνικών καταστημάτων και εμπορικών κέντρων φέρουν ξενόγλωσσες επιγραφές. Το χειρότερο μάλιστα είναι ότι κατασκευάσαμε λέξεις που δείχνουν ότι χάσαμε το γλωσσικό αισθητήριό μας, όπως σουβλακερί, γυράδικο, φαστφουντάδικο κ.ά.

Για ποιους λόγους όμως δανειζόμαστε λέξεις από άλλες γλώσσες; Πολλοί θα απαντήσουν ότι ως λαός έχουμε την ανάγκη να συμβαδίζουμε με την εποχή μας, να μην θεωρηθούμε οπισθοδρομικοί, για αυτό και χρησιμοποιούμε επιδεικτικά το λεξιλόγιο άλλων γλωσσών. Η τάση μας για μοντερνισμό (να μία ακόμη λέξη ξενικής προέλευσης) και η ξενομανία μας οδηγούν στο να χρησιμοποιούμε ξένες λέξεις και εκφράσεις, ενώ έχουμε τις αντίστοιχες ελληνικές. Πολλοί επαγγελματίες, επίσης, και έμποροι τουριστικών ειδών πιστεύουν ότι το αγοραστικό κοινό, βλέποντας ξενόγλωσσες επιγραφές, εντυπωσιάζεται και προτιμά τα προϊόντα των καταστημάτων τους.

Όλα αυτά σημαίνουν, όπως γίνεται αντιληπτό, ότι υπάρχουν προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε. Ωστόσο, δεν είναι ανάγκη να χάσουμε την επικοινωνία μας με τους άλλους λαούς, γιατί η επαφή με άλλους πολιτισμούς είναι ευλογία. Πρέπει κυρίως να αποκτήσουμε πιο στέρεη γλωσσική παιδεία. Να επιδιώκουμε, δηλαδή, να σπουδάζουμε συστηματικά την προφορική και τη γραπτή μητρική μας γλώσσα. Έτσι, θα έχουμε τη δυνατότητα να μην αποδεχόμαστε εύκολα ξένους όρους παραμερίζοντας ελληνικές λέξεις ικανές να αποδώσουν τις σύγχρονες επικοινωνιακές και τεχνολογικές περιστάσεις.

Τελειώνοντας, μπορούμε να επισημάνουμε ότι είναι ανάγκη να εργαστούμε για την ουσιαστικότερη επικοινωνία μεταξύ των λαών και την εκμάθηση ξένων γλωσσών με τρόπο που δεν θα μειώνει τη γλωσσική μας αντίσταση. Αυτό θα επιτευχθεί, αν όλοι οι παράγοντες που συμβάλλουν στην παιδεία, όπως είναι για παράδειγμα η οικογένεια, το σχολείο και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, σέβονται τη μητρική γλώσσα και παρέχουν στους νέους πρότυπα προφορικού και γραπτού λόγου αντιπροσωπευτικά της αξίας της.

Γ. Σπανός (1993). Η ξενομανία του Νεοέλληνα και η Γλώσσα μας. Στο: Ζωντανές Μνήμες, 75-77. Αθήνα: Γεν. Γραμματεία Λαϊκής Επιμόρφωσης (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ

Α1. (Μονάδες 15)

Α1. Ποιοι είναι, σύμφωνα με το κείμενο, οι λόγοι για τους οποίους δανειζόμαστε λέξεις από άλλες γλώσσες; (60-80 λέξεις)

(μονάδες 15)

Α2. (Μονάδες 10)

Α2. Με ποιον τρόπο αναπτύσσεται η τέταρτη παράγραφος (Το αποτέλεσμα....φαστφουντάδικο κ.ά.) του κειμένου; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

(μονάδες 10)

Β1. (Μονάδες 10)

Β1. Να δημιουργήσετε μία παράγραφο (50-60 λέξεις), στην οποία να χρησιμοποιήσετε τις παρακάτω φράσεις/λέξεις του κειμένου με έντονη γραφή: αφομοιωτική ικανότητα της γλώσσας, διαφημιστικά κόλπα, οπισθοδρομικοί, ξένους όρους, μητρική γλώσσα.

(μονάδες 10)

Β2. (Μονάδες 15)

Β2. α. Να δώσετε έναν μεταφορικό/συνυποδηλωτικό τίτλο στο κείμενο.

(μονάδες 10)

Β2.β. Να επισημάνετε τη διαφορά του νέου μεταφορικού/συνυποδηλωτικού τίτλου σε σχέση με τον υπάρχοντα κυριολεκτικό/δηλωτικό.

(μονάδες 5)

Πηγή : Τράπεζα Θεμάτων