Η σημασία της γλώσσας

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ.

            Η ΓΛΩΣΣΑ :

v  Είναι ο κυριότερος κώδικας επικοινωνίας  μεταξύ των ανθρώπων, το εργαλείο ανταλλαγής απόψεων , ιδεών και σκέψεων.

v  Αποτελεί καθοριστικό παράγοντα κοινωνικοποίησης καθώς επιλύει διαφορές , επιτρέπει το διάλογο, παρέχει ενημέρωση και πληροφόρηση, συσφίγγει τις ανθρώπινες σχέσεις.

v  Είναι αναγκαίο συστατικό της πνευματικής ανάπτυξης του ατόμου , αφού σκέψη / νόηση και γλώσσα αποτελούν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος και επίσης παιδεία/ μόρφωση χωρίς γλώσσα δε νοείται.

v  Είναι επιπλέον και μέσο έκφρασης των συναισθημάτων , των σκέψεων καθώς και προβολής/ εξωτερίκευσης του είναι μας, της προσωπικότητας και της ιδιοσυγκρασίας μας.

v  Συντελεί στην πολιτικοποίηση του ατόμου εφόσον επιτρέπει την κριτική των θεσμών, τον έλεγχο της εξουσίας, τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων και την έκφραση των πιστεύω μας.

v  Στηρίζει το δημοκρατικό πολίτευμα καθώς η κριτική και ο έλεγχος της εξουσίας αποτρέπουν φαινόμενα χειραγώγησης , δημαγωγίας , λαϊκισμού και καταπάτησης των θεμελιωδών αρχών της ελευθερίας και της ισότητας.

v  Συντελεί στην πρόοδο του πολιτισμού μια και είναι η έκφραση μα και ο δημιουργός των γραμμάτων , των τεχνών και των επιστημών.

v  Αποτελεί όμως και θεμελιώδες χαρακτηριστικό της ταυτότητας ενός λαού. Η γλώσσα είναι αυτή που ενώνει τα μέλη μιας εθνικής ομάδας και τα διαφοροποιεί από τα μέλη των άλλων. Διασώζει επίσης τα ήθη , τα έθιμα, τα επιτεύγματα, τις παραδόσεις και την ιστορία του κάθε λαού.

v  Καταργεί επιπροσθέτως τους περιορισμούς χώρου και χρόνου αφού διασώζει ό,τι η λήθη απειλεί και το κάνει κοινό κτήμα , και γεφυρώνοντας τις αποστάσεις φέρνει κοντά τους λαούς. Καθιστά έτσι εφικτή την επικοινωνία τους, καλλιεργεί την κατανόηση, το σεβασμό στη διαφορετικότητα , την ανεκτικότητα , προωθεί τελικά κλίμα αλληλεγγύης και συνεργασίας των κρατών του κόσμου.

Η δύναμη και η αξία της  μητρικής  γλώσσας

Δε μας χαρίζει η μητρική γλώσσα μόνο όσα είδαμε, το όργανο για κάθε συνεννόηση και ένα μέσο για να συναυξηθεί η νόηση μας. Εκτός από τον κόσμο που μας γνωρίζει, μας πλουτίζει τη συναισθηματική μας ζωή με το να είναι η λαλιά της μητέρας μας, η πρώτη και κατ' εξοχήν για μας γλώσσα, η κοινή γλώσσα του λαού μας.

Με αυτήν ξυπνούμε στη ζωή και γινόμαστε, μπαίνουμε στην ανθρώπινη κοινωνία και ριζώνουμε στην παράδοση των πατριωτών μας. Με αυτή δεχτήκαμε στα πρώτα μας χρόνια όλες τις πλούσιες αξέχαστες εντυπώσεις και θύμησες από τους δικούς μας, τους ομηλίκους, από τον τόπο μας. Αυτή μας δίνει τον αέρα του σπιτιού· μας δένει με τους ομογλώσσους της στενότερης και της μεγάλης πατρίδας. Αυτής οι λέξεις έχουν για μας τον ξεχωριστό τους εκείνο χρωματισμό, που τις κάνει μοναδικές με το συναισθηματικό τους βάθος, με τον ψυχικό τους πλούτο, με την εκφραστική τους έμφαση, με τη δύναμη να συγκινήσουν: η γιαγιά και το παραμύθι, η πασχαλιά, το ακρογιάλι και τα καράβια, το βουνό και τα πεύκα. Πώς το λέει ένας δικός μας: «Μια ανάσα ζεστή και γλυκιά, έτσι σαν από ζεστό ψωμί, έρχεται από κει... Μοσχοβολά αβαγιανούς και ρίγανη, σταφύλια πατημένα και τσακισμένα φύλλα της πικραμυγδαλιάς... Είναι οι αψιές μυρουδιές της θαλασσινής εξοχής και του σπιτιού, που μου στέλνουν τα παιδιάτικα καλοκαίρια... Περνούν μπροστά από τα μάτια μου... Τραγούδια αιγαιοπελαγίτικα πάνε κι έρχουνται, ορμούν σαν τα χελιδόνια γύρω στις κούνιες, που πετούν από δέντρο σε δέντρο». Αυτά και όλα τ' άλλα, τα όμοια, πώς θα μπορούσαμε να νιώσαμε χωρίς τη γλώσσα μας!
Η μοναδική αυτή και αναντικατάστατη αξία των λέξεων της μητρικής γλώσσας, θεμελιωμένη στη συναισθηματική τους αξία, βοηθά να ριζώσουμε και πνευματικά στην ιδιοτυπία τον λαού μας, να διαπλαστεί το ήθος και να σφυρηλατηθεί προσωπικότητα δυναμική και παραγωγική. «Η εσώτατη αισθηματική μας ζωή, παρατηρεί ο γλωσσολόγος Schuchardt, μπορεί ν' αποκαλυφτεί μόνο στη μητρική μας γλώσσα, και μόνο αυτήν θα κατέχαμε μ' ελευθερία δημιουργική».
Ειδικότερα στη γλώσσα αυτή βρίσκονται όλοι οι λαογραφικοί και λογοτεχνικοί θησαυροί που αποτελούν για μας την παράδοση αιώνων, εκφρασμένοι από γενεές κοινών προγόνων, και μας τρέφουν ψυχικά και πνευματικά, από τα παιχνίδια και τα παιδικά τραγούδια, τις παροιμίες και τις παραδόσεις ως την ποίηση, δημοτική και έντεχνη, με την υπέρτατη μεταρσίωση (=έξαρση) της και την έκφραση των λεπτότατων και ανώτατων στοχασμών. Γι' αυτό αποτελεί η γλώσσα το σημαντικότατο δεσμό για τους ομόγλωσσους και είναι κοντά στην εθνική συνείδηση το πρώτο και σπουδαιότατο γνώρισμα της κοινής παράδοσης και ιστορίας, της κοινής πατρίδας∙ γι' αυτό απομονώνεται και στεγνώνει η ψυχή που θα της νοθευόταν τυχόν και θα της έλειπε η μητρική γλώσσα με το περιεχόμενο της —όσο δεν κατορθώνει να ριζώσει με άλλη γλώσσα σε άλλη φυλετική κοινότητα.
Για όλα αυτά είναι η κοινή μητρική γλώσσα και για τα κατοπινά χρόνια σπουδαιότατο παιδευτικό μέσο, ιδίως στην περίοδο του σχολείου, που μας δίνει την ευκαιρία να πλουτίσουμε και να βαθύνουμε το φραστικό της περιεχόμενο και να την κάμομε πιο συνειδητή. Κάθε διδασκαλία, και ιδίως η γλωσσική, αρχίζει από τη μητρική γλώσσα, τους γνώριμους στο παιδί φθόγγους της και το σημασιολογικό τους περιεχόμενο, και τότε μόνο γίνεται αληθινά μορφωτική.
Είναι αυτά πράματα που θα περίττευε σχεδόν να ειπωθούν, αφού συχνά τονίστηκαν στην περασμένη γενεά από τους πρωτοπόρους του δημοτικισμού, σ' εποχή που χρειάστηκε να εξαρθεί η συναισθηματική αξία του λεξιλογίου της δημοτικής μας απέναντι στους ψυχρούς, ζωντόνεκρους λόγιους τύπους. Η φράση «μπήκαν ο Τούρκοι στην Πόλη» δεν μπορεί ν' αλλάξει και να γίνει «ήλθον εις την Πόλιν» ή «την Κωνσταντινούπολιν», εξηγούσε ο πατέρας της ελληνικής λαογραφίας Νικόλαος Πολίτης. «Το μέγα πλεονέκτημα της λαλουμένης γλώσσης, το οποίον χάνεται εις αδόκιμον και ακαλαίσθητον μετάφρασιν», είναι πως «δεικνύει τα πράγματα πα ραστατικότατα». Και ήδη νωρίτερα έγραφε ο Φωτιάδης: «Η πρώτη αυτή ζωή τη γλώσσης, η σπιτική, η προσχολική ζωή, αυτή πρέπει να καλλιεργηθεί, να πλουτιστεί. Διότι θα ποτίσει, θα θρέψει, θα δυναμώσει τας ρίζας του νου. Αυτόν τον πυρήνα τον γλωσσικόν, τον οποίον θα αποκτήσει το παιδί επάνω εις τα γόνατα της μητέρας του, μέσα εις το πατρικό σπίτι, αυτός είναι ο οργανισμός ο ζωντανός ο οποίο περιέχει δηλαδή την τριάδα την ομοούσιον και αχώριστον, τον νουν, το αίσθημα, την θέλησιν. Αυτόν τον οργανισμόν τον μικρόν, αλλ' άρτιον, αυτόν πρέπει να καλλιεργήσει το σχολείον και ν’ ανυψώσει εις γλώσσαν εθνικήν».
Είναι σωστό και αναγκαίο για όλους τους παραπάνω λόγους να κατέχει η μητρική γλώσσα βασική θέση στην αγωγή του παιδιού, αποκλειστικότητα δηλαδή στα πρώτα χρόνια, προτεραιότητα στα κατοπινά. Για να εξασφαλιστεί με άλλους λόγους και να κατοχυρωθεί η γλωσσική και νοητική ανάπτυξη του παιδιού, η ψυχική και πνευματική του καλλιέργεια, καθώς και ο φυλετισμός και ο εθνισμός του, που εκφράζονται στη μητρική γλώσσα, πρέπει αυτή ν' αρχίζει να μιλεί το παιδί, αυτή μόνη να μεταχειρίζεται στα πρώτα του χρόνια και ως μέσα στη σχολική ηλικία αυτήν και με αυτήν προπάντων να διδάσκεται ώσπου να συντελεστεί η γλωσσική του καλλιέργεια και να ζήσει έτσι τη γλώσσα του, βαθαίνοντας την μαζί με όσα εκφράζει και μαζί με τ' άλλα στοιχεία της εθνικής αγωγής που θα το διαπαιδαγωγήσουν.

Μ. Τρανταφυλλίδης (Από το βιβλίο του καθηγητή, Έκφραση - Έκθεση για το Λύκειο, Τεύχος Α’)

                                  

                                        Κριτήριο αξιολόγησης

ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:………………………………..                                               ΤΜΗΜΑ  :                                                                                               

                                Α. ΚΕΙΜΕΝΟ : Γλώσσα και παιδεία

     Λέμε συνήθως και πιστεύουμε πως γλώσσα είναι το μέσο επικοινωνίας των ανθρώπων μεταξύ τους ή το μέσο με το οποίο ο άνθρωπος εκφράζει τα συναισθήματα  και τους στοχασμούς του. Οπωσδήποτε, και στις δύο περιπτώσεις, είναι ένα εκφραστικό μέσο ή όργανο επικοινωνίας. Ωστόσο οι επιστημονικές έρευνες (γλωσσολογικές, ψυχολογικές κτλ.) των τελευταίων δεκαετιών έδωσαν στο φαινόμενο της γλώσσας – ένα φαινόμενο καθαρά κοινωνικό- νέες διαστάσεις : δε θα μιλήσουμε τώρα για το ότι τα τελευταία χρόνια η γλώσσα θεωρήθηκε ως ένας από τους κυριότερους παράγοντες για την απελευθέρωση και την εθνική ανεξαρτησία ενός λαού  θα παραλείψουμε επίσης και το γεγονός ότι υπογραμμίζεται ολοένα περισσότερο η συμβολή της γλώσσας στην εθνική ενότητα, έτσι που σήμερα τα κράτη να είναι , στη συντριπτική τους πλειοψηφία, κράτη «γλωσσικά», δηλαδή ομόγλωσσα  κι ακόμα δε θα κάνουμε λόγο για τη σχέση της γλώσσας με την οικονομική και πολιτισμική εξέλιξη ενός λαού. Θα μιλήσουμε μονάχα για τις αμοιβαίες σχέσεις της γλώσσας με την ανθρώπινη σκέψη και την καλλιέργεια του ατόμου.

     Οι έρευνες που άρχισαν από τον Πλάτωνα και τους Στωικούς και πύκνωσαν τα τελευταία χρόνια εξέτασαν επίμονα το ζήτημα των σχέσεων της γλώσσας με τη σκέψη του ανθρώπου. Και – αν και τα πορίσματα των ερευνών δεν είναι ακόμα οριστικά – όσοι ασχολήθηκαν με τη φιλοσοφία της γλώσσας δέχτηκαν πως η γλώσσα δεν είναι απλώς ένα «μέσο» ή «όργανο», δηλαδή ένα εργαλείο του ανθρώπου, με το οποίο εκφράζεται και επικοινωνεί με τους συνανθρώπους του. Είναι πολύ περισσότερο μια ιδιότητα του ανθρώπου, σπουδαία  όσο και η ύπαρξή του, μια ιδιότητα που του ανήκει κατά τρόπο μοναδικό, χωρίς να είναι δυνατόν να βρεθεί κάτι ανάλογο σε άλλους οργανισμούς. Η ψυχολογική ανάλυση των τελευταίων ετών έδειξε ότι η γλώσσα είναι συνυφασμένη με τη σκέψη και τη συναισθηματική μας ζωή  ως απαραίτητη προϋπόθεση για την ύπαρξή τους. Γιατί ο άνθρωπος σκέφτεται με λέξεις και εικόνες, και χωρίς τη γλωσσική έκφραση δεν είναι δυνατόν να υπάρχει οργανωμένη σκέψη, γιατί η σκέψη «αναδύεται μαζί με τη μορφή που εκφράζει». Μ’ αυτή την έννοια , η γλώσσα δεν είναι, όπως πιστεύουν γενικά το μέσο με το οποίο εκφράζεται η ανθρώπινη σκέψη ( μέσο που, άρα, μπορεί να αντικατασταθεί από κάποιο άλλο – ήχους, όγκους, χρώματα κτλ.) αλλά η απαραίτητη προϋπόθεση που δίνει στη σκέψη συνείδηση του εαυτού της.

     Επομένως  δεν είναι δυνατόν να συλλογιζόμαστε χωρίς γλώσσα γιατί είμαστε ανίκανοι να κάνουμε διάκριση ανάμεσα στην εικόνα και στη σκέψη, καθώς και να καταλάβουμε ότι ο λόγος δεν ταυτίζεται με τον ακουστικό συμβολισμό του. Πραγματικά η γλώσσα, με όλο τον πνευματικό οπλισμό  που έχει διαμορφωθεί μέσα της κάνει «κατοχή» στο νέο άνθρωπο όσο βρίσκει σ’ αυτόν ένα νέο δέκτη της χρήσης της. Αυτή κυριαρχεί στη σκέψη του και την κατεργάζεται. Όπως το έχει διαπιστώσει επιτυχημένα  ένας Γερμανός σοφός «λέμε κατέχω μια γλώσσα αλλά στην πραγματικότητα εκείνη μας κατέχει». Φαίνεται έτσι καθαρά ότι η συμβολή της γλώσσας στην παιδεία του ανθρώπου είναι θεμελιώδης : η γλώσσα είναι απαραίτητος όρος για την ύπαρξη εκείνης , το μέσο με το οποίο η παιδεία του ατόμου ολοκληρώνεται και το στήριγμα  που συνεχώς ,σε όλη τη ζωή του , θεμελιώνει τη μόρφωση. Έτσι οι όροι παιδεία και γλώσσα δεν είναι δυνατόν να ξεχωριστούν.

                     Δημ. Ε. Τομπαΐδης, Γλωσσογραφία, εκδ. Επικαιρότητα , Αθήνα , 1989. 

                                                Β. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

1. Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο του κειμένου. (80 -100 λέξεις)
2. Ποια είναι ,κατά τη γνώμη σας , η αξία της γλώσσας ; Να αναπτύξετε τις απόψεις σας σε ένα κείμενο 400 περίπου λέξεων , που θα δημοσιευθεί στην εφημερίδα του σχολείου σας.

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

Κείμενο

[Γλώσσα και κοινωνικοποίηση]

Ο πρώτος κώδικας επικοινωνίας, δηλαδή η μητρική γλώσσα, είναι κοινωνικός θεσμός. Αυτό σημαίνει ότι η γνώση της μητρικής γλώσσας και η καλή χρήση της είναι το κυριότερο μέσο ένταξης στην κοινότητα, εφόσον αποτελεί τη βασικότερη προϋπόθεση για επικοινωνία και για δημιουργία σωστών και ολοκληρωμένων σχέσεων με τα υπόλοιπα μέλη. Χρησιμοποιούμε την ομιλία για να έρθουμε σε επαφή με τους άλλους. Για να μην είμαστε μόνοι ή αποξενωμένοι. Και από την άποψη αυτή, η κατάκτηση της γλώσσας μας βοηθάει να αποφύγουμε την απομόνωση.

Κι ακόμα, ο κοινωνικός χαρακτήρας της γλώσσας υποδηλώνει ότι πρόκειται για ένα σύστημα το οποίο λειτουργεί πέρα και πριν από τα συγκεκριμένα άτομα. Κάθε νέος άνθρωπος υποχρεώνεται να μαθαίνει και να χρησιμοποιεί τη μητρική του γλώσσα, γιατί σε αντίθετη περίπτωση διατρέχει τον κίνδυνο της περιθωριοποίησης ή και της απόρριψής του από την ομάδα. Και από την άποψη αυτή η κατάκτηση της μητρικής του γλώσσας δεν είναι απλώς μια ευγενική πρόσκληση προς το κάθε νέο άτομο αλλά, μέσα σε ορισμένα πλαίσια, πρέπει να νοείται ως κοινωνική επιταγή1. Έτσι, η κοινωνικοποίηση του ατόμου και η επικοινωνία του με τα άλλα άτομα της γλωσσικής κοινότητας έρχεται ως αποτέλεσμα της κατάκτησης της μητρικής του γλώσσας, αλλά και ταυτόχρονα αποτελεί το αίτιο για περαιτέρω καλλιέργεια και βελτίωση της γλωσσικής του ικανότητας.

1 επιταγή: προσταγή, διαταγή

Η σχέση όμως μεταξύ ατόμου και γλώσσας δεν πρέπει να θεωρηθεί ως μονόδρομος, ως πλήρης δηλαδή υποταγή του ατόμου στον κώδικα του κοινωνικού συνόλου. Όπως, βέβαια, είναι φυσικό, κατά την πρώτη περίοδο κατάκτησης της γλώσσας από το άτομο, στην οποία μπαίνουν οι βάσεις της κοινωνικοποίησής του, υπάρχει σίγουρα η έννοια της υποταγής του στην κοινωνική απαίτηση. Όμως, σε ένα δεύτερο στάδιο ανοίγεται μια ευρεία προοπτική που του παρέχει δυνατότητες για ελεύθερη προσωπική του έκφραση. Στο πλαίσιο, επομένως, της χρήσης της μητρικής γλώσσας το κάθε άτομο δημιουργεί το προσωπικό του ύφος και προβάλλει την ατομικότητά του, παρά το γεγονός ότι η γλωσσική επικοινωνία στηρίζεται σε ένα φαινόμενο που δημιουργείται και λειτουργεί με κανόνες και αρχές, οι οποίες καθιερώνονται από το κοινωνικό σύνολο.

Ν. Μήτσης. (1996). Διδακτική του γλωσσικού μαθήματος. Από τη γλωσσική θεωρία στη διδακτική πράξη. Αθήνα: Gutenberg, 39-40 (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ

Α1. (Μονάδες 15)

Α1. Για ποιους λόγους, σύμφωνα με τον συγγραφέα του κειμένου, η σχέση του ατόμου με τη γλώσσα δεν είναι μονόδρομος; (60-80 λέξεις)

(μονάδες 15)

Α2. (Μονάδες 10)

Α2.α. Με ποιες διαρθρωτικές λέξεις επιτυγχάνεται η συνοχή μεταξύ των παραγράφων του κειμένου;

(μονάδες 5)

Α2.β. Τι δηλώνουν οι λέξεις αυτές;

(μονάδες 5)

Β1. (Μονάδες 10)

Β1. Να συντάξετε μία παράγραφο 60-80 λέξεων στην οποία να χρησιμοποιήσετε τις λέξεις/φράσεις του κειμένου με έντονη γραφή: γνώση της μητρικής γλώσσας, προϋπόθεση για επικοινωνία, κίνδυνο της περιθωριοποίησης, κοινωνικοποίηση του ατόμου, καλλιέργεια και βελτίωση της γλωσσικής [του] ικανότητας.

(μονάδες 10)

Β2. (Μονάδες 15)

Β2.α. Ο τίτλος του κειμένου είναι κυριολεκτικός/δηλωτικός ή μεταφορικός/συνυποδηλωτικός;

(μονάδες 10)

Β2.β. Να δώσετε έναν δικό σας μεταφορικό/συνυποδηλωτικό τίτλο στο κείμενο.

(μονάδες 5)

Πηγή : Τράπεζα Θεμάτων

 ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

Κείμενο

[Η σημασία της γλώσσας]

Αν κάποιος αμφιβάλλει για τη σημασία της γλώσσας στη ζωή του, αρκεί να σκεφτεί για μια στιγμή πόσο απίστευτα περιορισμένος θα ήταν χωρίς τη γλώσσα. Οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις με φίλους και γνωστούς εξαρτώνται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τη γλώσσα. Εξάλλου, οι άνθρωποι σήμερα γνωρίζουν πολύ περισσότερα πράγματα από τους ανθρώπους των προηγούμενων γενεών. Αυτό συμβαίνει γιατί η γλώσσα βοήθησε το μεγαλύτερο μέρος της γνώσης να περάσει από τη μια γενιά στην άλλη. Επομένως, το να γνωρίζει κανείς καλά τη γλώσσα είναι απολύτως απαραίτητο.

Τι είναι, όμως, η γλώσσα; Διατυπώθηκε ο ορισμός ότι η γλώσσα είναι «ένα συμβατικό σύστημα επικοινωνιακών ήχων και μερικές φορές (αν και όχι απαραίτητα) γραπτών συμβόλων». Σ’ αυτόν τον ορισμό η κρίσιμη λέξη είναι το επίθετο «επικοινωνιακών», επειδή η πρωταρχική λειτουργία της γλώσσας είναι η επικοινωνία. Βέβαια, με τη γλώσσα επιτελούνται και άλλες λειτουργίες. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι χρησιμοποιούμε τη γλώσσα για να σκεφτόμαστε, να καταγράφουμε πληροφορίες, να συνειδητοποιούμε και να εκφράζουμε συναισθήματα, να εκφράζουμε την ταύτισή μας με μια ομάδα κ.λπ.

Αναμφίβολα, η γλώσσα είναι ένα εντυπωσιακό επίτευγμα1 των ανθρώπων. Υπάρχουν όμως άλλα είδη που κάνουν χρήση της γλώσσας; Ίσως κάποιος έδινε καταφατική απάντηση σκεπτόμενος για παράδειγμα τους παπαγάλους που λένε μερικές λέξεις. Ωστόσο, οι παπαγάλοι, ακόμα και αν προσπαθούν να επικοινωνήσουν, δεν χρησιμοποιούν γλώσσα με την πλήρη σημασία της έννοιας, επειδή δε ακολουθούν κανόνες ούτε δείχνουν την ευελιξία στη χρήση της γλώσσας που δείχνουν οι άνθρωποι.

1 επίτευγμα: επιτυχία, κατόρθωμα

Στην καθημερινή μας ζωή οι περισσότεροι από εμάς κάνουμε εκτεταμένη χρήση τεσσάρων βασικών γλωσσικών δεξιοτήτων. Αυτές είναι οι ακόλουθες: ακούμε την ομιλία, διαβάζουμε, μιλάμε και γράφουμε. Είναι ίσως φυσικό να υποθέσουμε πως οι τέσσερις κεντρικές γλωσσικές δεξιότητες κάθε ανθρώπου μπορούν να είναι συνολικά ισχυρές ή αδύναμες. Αυτό το συμπέρασμα μπορεί συχνά, αλλά όχι πάντα, να είναι σωστό σε σχέση με την εκμάθηση της μητρικής γλώσσας. Όμως, ακόμη και στη μητρική τους γλώσσα, πολλοί άνθρωποι καλλιεργούν μία μόνο γλωσσική δεξιότητα, επειδή έχει ιδιαίτερη σχέση με τα ενδιαφέροντά τους ή τη σταδιοδρομία τους. Για παράδειγμα, οι συγγραφείς και οι επιμελητές κειμένων πρέπει να έχουν υψηλά αναπτυγμένες δεξιότητες γραφής, οι ηθοποιοί, πολιτικοί και δικηγόροι χρειάζονται αναπτυγμένες δεξιότητες στην ομιλία. Τέλος, οι διαφορές στις τέσσερις βασικές γλωσσικές δεξιότητες είναι συνήθως πιο εμφανείς, όταν εστιάζουμε στην απόκτηση μιας δεύτερης γλώσσας.

M.W. Eysenck. (2010). Βασικές Αρχές Γνωστικής Ψυχολογίας. (Μετάφραση Μ. Κουλεντιανού), 309-310. Αθήνα: Gutenberg (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ

Α1. (Μονάδες 15)

Α1. Με ποιους τρόπους, σύμφωνα με το κείμενο, καλλιεργούνται οι γλωσσικές δεξιότητες; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. (60-80 λέξεις)

(μονάδες 15)

Α2. (Μονάδες 10)

Α2.α. Να επισημάνετε δύο από τις διαρθρωτικές λέξεις με τις οποίες επιτυγχάνεται η συνοχή στις περιόδους της πρώτης παραγράφου (Αν κάποιος… απαραίτητο) του κειμένου.

(μονάδες 5)

Α2.β. Να αιτιολογήσετε τη χρήση τους.

(μονάδες 5)

Β1. (Μονάδες 10)

Β1. Να δημιουργήσετε από μία πρόταση χρησιμοποιώντας το αντώνυμο καθεμιάς από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή: γνωρίζουν, απαραίτητο, καταφατική, εκτεταμένη, σωστό.

(μονάδες 10)

Β2. (Μονάδες 15)

Β2. α. Να επισημάνετε στο κείμενο δύο παραδείγματα μεταφορικής/συνυποδηλωτικής χρήσης της γλώσσας.

(μονάδες 10)

Β2. β. Να αιτιολογήσετε τη χρήση τους.

(μονάδες 5)

Πηγή : Τράπεζα Θεμάτων

 ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

Κείμενο

[Πολιτισμός και γλώσσα]

Η γλώσσα δεν είναι απλώς ένα εργαλείο συνεννόησης ή ένα μέσο επικοινωνίας. Αποτελεί τον φορέα και τον εκφραστή ιδεών, αξιών και αντιλήψεων. Αυτό σημαίνει ότι η εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας συνεπάγεται, ως έναν βαθμό, και την ταυτόχρονη κατανόηση και υιοθέτηση του αντίστοιχου πολιτισμού.

Πολιτισμός θεωρείται γενικά ένα σύνολο αντιλήψεων, ιδεών, αξιών, στάσεων, τρόπων σκέψης και δράσης που χαρακτηρίζουν σε μια δεδομένη χρονική στιγμή κάποια ανθρώπινη κοινότητα. Τα στοιχεία αυτά δεν είναι άσχετα και ασύνδετα μεταξύ τους, αλλά αποτελούν ένα οργανωμένο σύνολο που διαθέτει συγκρότηση, συνοχή και ομοιογένεια και οι αρχές του διαμορφώνουν και επηρεάζουν ασυναίσθητα τη συμπεριφορά των μελών της κοινότητας. Η ύπαρξη του πολιτισμού αποτελεί μια αναγκαιότητα, γιατί αυτός είναι το μόνο μέσο με το οποίο ο άνθρωπος επιτυγχάνει να οργανώσει τα διάφορα δεδομένα του εξωτερικού κόσμου και να βάλει μια τάξη στο χάος των ερεθισμάτων και των φαινομένων με τα οποία έρχεται καθημερινά αντιμέτωπος.

Ο πολιτισμός είναι, λοιπόν, ένας τρόπος σύλληψης, οργάνωσης και ταξινόμησης της πραγματικότητας, ο οποίος ταιριάζει σε μια συγκεκριμένη ανθρώπινη κοινότητα. Όμως, ο τρόπος αυτός δεν είναι ούτε ο μοναδικός, ούτε κατ’ ανάγκη και ο πιο αντικειμενικός, αφού αποτελεί μια πραγματικότητα που ισχύει για τα μέλη μίας μόνο συγκεκριμένης κοινότητας. Επειδή τα άτομα ταυτίζονται με το πολιτιστικό σύστημα μέσα στο οποίο έχουν ανατραφεί και διαμορφωθεί, θεωρούν πως οι δικές τους αντιλήψεις είναι οι πιο ορθές και αντικειμενικές. Κρίνοντας, δηλαδή, μέσα από το δικό τους πολιτιστικό μικροσύμπαν1, δεν μπορούν να αντιληφθούν ότι κάτι που είναι γι’ αυτούς σωστό, ορθό ή αποδεκτό είναι δυνατόν να μην ισχύει στο πλαίσιο ενός άλλου πολιτισμού, ο οποίος λειτουργεί με διαφορετικές αρχές και αξίες.

Αν τώρα σκεφθεί κανείς ότι η γλώσσα συμβαδίζει με τον πολιτισμό, αντιλαμβάνεται ότι το πολιτιστικό στοιχείο είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας στη διαδικασία εκμάθησης των ξένων γλωσσών. Έχοντας επίγνωση του δεδομένου αυτού, οι συγγραφείς των εγχειριδίων2 διδασκαλίας των ξένων γλωσσών περιλαμβάνουν πολλές πληροφορίες που αναφέρονται στο φυσικό περιβάλλον, στην οικονομία, στην ιστορία, στη θρησκεία, στη λογοτεχνία, στους θεσμούς, στις αντιλήψεις, στον τρόπο ζωής, στα ήθη, τα έθιμα και τις αξίες της κοινότητας η οποία χρησιμοποιεί τη διδασκόμενη γλώσσα. Η παρουσία των πληροφοριών αυτών αποσκοπεί στο να ενημερώσει και να εξοικειώσει τον μαθητή με τις διάφορες όψεις και πλευρές του πολιτισμού της ξένης χώρας, ώστε να τον φέρει πιο κοντά στη νοοτροπία του λαού της και να τον κάνει όχι απλώς ανεκτικό αλλά, όσο το δυνατόν, πιο φιλικό προς αυτήν. Από όλα τα παραπάνω γίνεται, λοιπόν, αντιληπτό πως η εκμάθηση μιας δεύτερης (ή ξένης) γλώσσας σημαίνει την ταυτόχρονη εξοικείωση με έναν άλλο πολιτισμό.

                Ν. Μήτσης. (1998). Στοιχειώδεις αρχές και μέθοδοι της Εφαρμοσμένης  Γλωσσολογίας. Εισαγωγή στη διδασκαλία της Ελληνικής ως δεύτερης ή ξένης γλώσσας, 70-72. Αθήνα: Gutenberg (διασκευή).

1 πολιτιστικό μικροσύμπαν: σύνολο αξιών, αντιλήψεων, αρχών, κανόνων κ.λπ. που ισχύουν σε έναν περιορισμένο γεωγραφικό ή κοινωνικό χώρο

2 εγχειρίδιο: διδακτικό βιβλίο

ΘΕΜΑΤΑ

Α1. (Μονάδες 15)

Α1. Ποια είναι, σύμφωνα με το κείμενο, η σχέση της γλώσσας με τον πολιτισμό; (60-80 λέξεις)

(μονάδες 15)

Α2. (Μονάδες 10)

Α2.α. Με ποιες διαρθρωτικές λέξεις επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα στις περιόδους της τρίτης παραγράφου του κειμένου (Ο πολιτισμός ... και αξίες);

(μονάδες 4)

Α2.β. Τι δηλώνει καθεμιά από τις διαρθρωτικές λέξεις;

(μονάδες 6)

Β1. (Μονάδες 10)

Β1. Να συντάξετε μία παράγραφο 60-80 λέξεων στην οποία να χρησιμοποιήσετε μία συνώνυμη λέξη ή ισοδύναμη φράση για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με έντονη γραφή, με βάση τη σημασία τους στο κείμενο: συνεννόησης, επηρεάζουν, μέσο, επιτυγχάνει, σημαντικός.

(μονάδες 10)

Β2. (Μονάδες 15)

Β2. Να επισημάνετε τρεις λέξεις ή φράσεις που δίνουν στο κείμενο επίσημο ύφος και να τις αποδώσετε με τρόπο ώστε το ύφος να γίνει ανεπίσημο.

(μονάδες 15)

Πηγή : Τράπεζα Θεμάτων

 ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

Κείμενο

[H επίδραση της τεχνολογίας στη γλωσσική ποικιλότητα]

Ένας χώρος με ιδιαίτερη επίδραση στο θέμα της γλωσσικής διαφοροποίησης και της διερεύνησης της γλωσσικής ποικιλότητας είναι ο χώρος της τεχνολογίας. Σε όλη τη διάρκεια της γλωσσικής ιστορίας, η παραγωγή ενός τεχνολογικού προϊόντος ασκούσε μικρή ή μεγάλη επίδραση, ανάλογα με τη σπουδαιότητα που αυτό είχε, στη γλωσσική διαφοροποίηση. Όμως, η μεγάλη επανάσταση στη γλώσσα πραγματοποιήθηκε με την εφεύρεση της τυπογραφίας, η οποία έδωσε νέες διαστάσεις και δυνατότητες στη γλώσσα, στη γραπτή της κυρίως μορφή. Επίσης, διεύρυνε τη γλωσσική ποικιλία με τα ποικίλα «εργαλεία» του γραπτού λόγου, επειδή με την τυπογραφία δόθηκε η δυνατότητα να παραχθούν βιβλία, εφημερίδες, περιοδικά και διαφορετικοί τύποι κειμένων, όπως αφίσες, διαφημίσεις, επιγραφές. Με τον ίδιο τρόπο η εφεύρεση του τηλεφώνου επηρέασε κυρίως τον προφορικό λόγο, ενώ στη συνέχεια και ο τηλέγραφος πρόσθεσε καινούριους τρόπους έκφρασης στον γραπτό λόγο.

Η επίδραση της τυπογραφίας στη γραπτή γλώσσα υπήρξε κάτι ανάλογο με την επίδραση που άσκησε το ραδιόφωνο στον προφορικό λόγο. Στο θέμα της γλωσσικής ποικιλομορφίας το ραδιόφωνο έδωσε τη δυνατότητα να ακουστεί η «άλλη φωνή», η γλωσσική μορφή που διαφοροποιείται από την επίσημη γλώσσα. Ακόμη, δημιούργησε και πολλές νέες κειμενικές ποικιλίες, όπως το δελτίο ειδήσεων, η ζωντανή ραδιοφωνική μετάδοση γεγονότων, ο σχολιασμός αθλητικών ή πολιτικών γεγονότων κ.λπ. Την κατάσταση αυτή εμπλούτισε ο κινηματογράφος και ακόμα περισσότερο η τηλεόραση, καθώς δημιουργήθηκαν νέες κινηματογραφικές και τηλεοπτικές κειμενικές ποικιλίες και δόθηκαν δυνατότητες γραπτής έκφρασης με τον γλωσσικό σχολιασμό της εικόνας.

Στη συνέχεια, ο επόμενος μεγάλος σταθμός είναι το κινητό τηλέφωνο, το οποίο συνδυάζει τις γλωσσικές δυνατότητες του κλασικού τηλεφώνου με αυτές της τηλεοπτικής εικόνας. Θέτει, όμως, κάποιους σημαντικούς περιορισμούς λόγω του πολύ μικρού μεγέθους της οθόνης του, όπως το όριο των χαρακτήρων για κάθε μήνυμα. Έτσι δημιουργήθηκαν νέες γλωσσικές συμβάσεις, όπως οι συντομογραφίες και οι νέες λέξεις ή φράσεις που αποτελούνται από συνδυασμό γραμμάτων και αριθμών (π.χ. τπτ = «τίποτα») για την οικονομικότερη και ταχύτερη ανταλλαγή μηνυμάτων και πληροφοριών.

Επιπλέον, το διαδίκτυο, εκμεταλλευόμενο τις τεράστιες τεχνολογικές δυνατότητες αλλά και λειτουργώντας κάτω από τους περιορισμούς, οι οποίοι σχετίζονται με το ηλεκτρονικό υλικό και τις εφαρμογές, έφερε το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, καθώς και τη σύγχρονη και ασύγχρονη διαδικτυακή επικοινωνία. Επιπρόσθετα έδωσε την ευκαιρία να δημιουργηθούν πολλοί καινούργιοι τύποι διαδικτυακών κειμένων, γεγονός που τροφοδοτεί τη γλώσσα με πρωτόγνωρα δείγματα γλωσσικής ποικιλίας. Και ενώ θα περίμενε κανείς να λειτουργεί το διαδίκτυο ομογενοποιητικά1 λόγω της παγκόσμιας επικράτησης και της κυριαρχίας της αγγλικής γλώσσας, φαίνεται να συμβαίνει το αντίθετο: διευκολύνει και ενθαρρύνει την ανάδειξη της διαφορετικότητας στη γλωσσική επικοινωνία. Συνοψίζοντας, θα λέγαμε ότι το διαδίκτυο έχει επηρεάσει και θα επηρεάσει μελλοντικά ακόμη περισσότερο τη γλώσσα ξεπερνώντας οποιαδήποτε άλλη τεχνολογική εφεύρεση του παρελθόντος.

Κ. Ντίνας. (2013). Η Γλωσσική ποικιλότητα στο πλαίσιο της παιδαγωγικής του κριτικού Γραμματισμού. Στο: Τσιτσανούδη Μ. (Επιμ.), Η Νέα Ελληνική Γλώσσα στη σύγχρονη (πρωτο)σχολική εκπαίδευση: Επίκαιρες προκλήσεις και προοπτικές, 280-282. Αθήνα: Gutenberg. (διασκευή).

1 ομογενοποιητικά: με τρόπο που να εξαλείφει τις διαφορές και να επιφέρει την ομοιομορφία.

ΘΕΜΑΤΑ

Α1. (Μονάδες 15)

Α1. Για ποιους λόγους, σύμφωνα με τον συγγραφέα, η μεγάλη επανάσταση στη γλώσσα πραγματοποιήθηκε με την εφεύρεση της τυπογραφίας; (60-80 λέξεις)

(μονάδες 15)

Α2. (Μονάδες 10)

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της δεύτερης παραγράφου (Η επίδραση…της εικόνας) του κειμένου;

(μονάδες 10)

Β1. (Μονάδες 10)

Β1. Να συντάξετε μία παράγραφο 60-80 λέξεων, στην οποία να χρησιμοποιήσετε τις λέξεις/φράσεις του κειμένου με έντονη γραφή: τεχνολογικές δυνατότητες, ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, διαδικτυακών κειμένων, γλωσσικής ποικιλίας, επικοινωνία.

(μονάδες 10)

Β2. (Μονάδες 15)

Β2. «Η τυπογραφία διεύρυνε τη γλωσσική ποικιλία με τα ποικίλα «εργαλεία» του γραπτού λόγου».

1. Να αιτιολογήσετε την επιλογή της ενεργητική σύνταξης από τον συγγραφέα.

(μονάδες 5)

2. Να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική.

(μονάδες 10)

Πηγή : Τράπεζα Θεμάτων