Πέμπτη 18 Σεπτεμβρίου 2014

Αριθμητικά








Αριθμητικά λέγονται οι λέξεις που φανερώνουν αριθμούς ή παράγονται από ονόματα αριθμών. Τα αριθμητικά είναι: επίθετα, ουσιαστικά, επιρρήματα.
Τα αριθμητικά ουσιαστικά σημαίνουν αφηρημένη αριθμητική ποσότητα, είναι όλα θηλυκά και λήγουν σε -άς. Τα περισσότερα σχηματίζονται από το θέμα των απόλυτων αριθμητικών επιθέτων π.χ. δυ-άς, τρι-
ς κ.λπ. και κλίνονται όπως τα θηλυκά οδοντικόληκτα της γ’ κλίσης σε –άς, γεν. –άδος.
Τα αριθμητικά επιρρήματα φανερώνουν πόσες φορές επαναλαμβάνεται κάτι. Τα περισσότερα σχηματίζονται από το θέμα των απόλυτων αριθμητικών επιθέτων και λήγουν σε –άκις ή –κις π.χ. πεντάκις, δεκάκις κ.λπ. Σχηματίζονται ιδιόμορφα τα:
παξ (= για μια μόνο φορά), δς (= για δύο φορές), τρς (= για τρεις φορές) και νάκις (= για εννέα φορές).
Τα αριθμητικά επίθετα διακρίνονται σε απόλυτα, τακτικά, χρονικά, πολλαπλασιαστικά και αναλογικά.

Α. Απόλυτα αριθμητικά
Τα απόλυτα αριθμητικά δηλώνουν απλώς ένα ορισμένο πλήθος όντων: ες (πλίτης), μία (νας), ν (πλον).
Τα ε
ς - μία - ν, τρες - τρία, τέτταρες - τέτταρα, κλίνονται ως εξής:
α. ε
ς - μία - ν
Ενικός αριθμός
αρσενικό
θηλυκό
ουδέτερο
Ονομαστική
ες
μία
ν
Γενική
νς
μις
νς
Δοτική
ν
μι
ν
Αιτιατική
να
μίαν
ν
β. τρες - τρία
Πληθυντικός αριθμός
αρσενικό και θηλυκό
ουδέτερο
Ονομαστική
τρες
τρία
Γενική
τριν
τριν
Δοτική
τρισ(ν)
τρισ(ν)
Αιτιατική
τρες
τρία
γ. τέτταρες - τέτταρα
Πληθυντικός αριθμός
αρσενικό και θηλυκό
ουδέτερο
Ονομαστική
τέτταρες
τέτταρα
Γενική
τεττάρων
τεττάρων
Δοτική
τέτταρσι(ν)
τέτταρσι(ν)
Αιτιατική
τέτταρας
τέτταρα
Παρατηρήσεις:
·        Τα αριθμητικά από το πέντε μέχρι και το εκατό είναι άκλιτα (π.χ. τν τριάκοντα τυράννων κ.λπ.).
·        Από το διακόσιοι, -αι, -α και εξής κλίνονται μόνο στον πληθυντικό αριθμό όπως τα τρικατάληκτα δευτερόκλιτα επίθετα. Τα απόλυτα αριθμητικά από το διακόσιοι, -αι, -α και πέρα είναι δυνατό να βρεθούν και στον ενικό αριθμό όταν προσδιορίζουν περιληπτικά ουσιαστικά:

π.χ. τ
ν παρ Περδίκκου διακοσίαν ππον ν λύνθ μένειν.
Β. Τακτικά αριθμητικά
Τα τακτικά αριθμητικά φανερώνουν την τάξη, τη θέση που κατέχει κάτι σε σχέση με μια σειρά από όμοιά του:
π.χ. πρ
τος (μήν), δευτέρα (μέρα) κ.λπ.
Σχηματίζονται από τα απόλυτα αριθμητικά.
·        Από το 1 έως και το 12 είναι μονολεκτικά με την κατάληξη -τος, -τη, -τον (π.χ. πρτος, -τη, -τον) και περιφραστικά από το 13 έως και το 19 (π.χ. τρίτος και δέκατος κ.λπ.).
Εξαιρούνται τα:
δεύτερος, -τέρα, -τερον, //
βδομος, -μη, -μον και //γδοος, -όη, -οον.
·        Από το 20 και πέρα σχηματίζονται με την κατάληξη -στός, -στή, -στόν:
π.χ. ε
κοστός, -στή, -στν κ.λπ.
·        Κλίνονται όπως τα τρικατάληκτα δευτερόκλιτα επίθετα σε ος, -η, -ον.
Γ. Χρονικά
Τα χρονικά αριθμητικά (που δεν τα έχει η νέα ελληνική) φανερώνουν ποια ημέρα συμβαίνει μια πράξη, από τότε που άρχισε. Αυτά σχηματίζονται από το θέμα των τακτικών και λήγουν σε –αος:
π.χ. (δεύτερος) δευτερα
ος φίκετο (= έφτασε τη δεύτερη μέρα αφότου ξεκίνησε).
Κλίνονται όπως τα τρικατάληκτα δευτερόκλιτα επίθετα σε -ος, -α, -ον.
Δ. Πολλαπλασιαστικά
Τα πολλαπλασιαστικά αριθμητικά δηλώνουν από πόσα μέρη αποτελείται κάτι. Σχηματίζονται από το θέμα των απόλυτων με την προσθήκη της κατάληξης -πλος.
π.χ. (τρί-α) τριπλο
ς, (δέκα) δεκαπλος.
Τα πολλαπλασιαστικά αριθμητικά κλίνονται όπως τα συνηρημένα τρικατάληκτα επίθετα της β
ʹ κλίσης σε - ος, -, -ον.
π.χ. (
πλόος) πλος, (πλόη) πλ , (πλόον) πλον,
(διπλόος) διπλο
ς, (διπλόη) διπλ, (διπλόον) διπλον κτλ.
Ε. Αναλογικά
Τα αναλογικά αριθμητικά δηλώνουν πόσες φορές είναι μεγαλύτερο ένα ποσό από ένα άλλο του ίδιου είδους. Τα περισσότερα σχηματίζονται από το θέμα των απόλυτων και λήγουν σε -πλάσιος.
π.χ. (δι-ο) διπλάσιος.
Κλίνονται όπως τα τρικατάληκτα δευτερόκλιτα επίθετα σε -ος, -α, -ον.
ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΩΝ
απόλυτα
τακτικά
πολλαπλασιαστικά
αναλογικά
χρονικά
ουσιαστικά
επιρρήματα
1
ες, μία, ν
πρτος, πρώτη, πρτον
πλος
-
-
μονς
παξ
2
δύο
δεύτερος, -έρα, -ερον
διπλος
διπλάσιος
δευτεραος
δυς
δς
3
τρες, τρία
τρίτος, -η, -ον
τριπλος
τριπλάσιος
τριταος
τρις
τρς
4
τέσσαρες, τέσσαρα
τέταρτος, -άρτη, -αρτον
τετραπλος
τετραπλάσιος
τεταρταος
τετρς
τετράκις
5
πέντε
πέμπτος, -η, -ον
πενταπλος
πενταπλάσιος
πεμπταος
πεμπς
πεντάκις
6
ξ
κτος, -η,-ον
ξαπλος
ξαπλάσιος
-
ξς
ξάκις


Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου