ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ, ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΡΟΔΙΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ §§ 1-20 [ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ]

ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ, ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΡΟΔΙΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ

ΠΡΟΟΙΜΙΟ §§ 1 – 2

ΤΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ

1.      Όταν συζητούνται σοβαρά ζητήματα στην Εκκλησία του Δήμου , είναι ανάγκη να δίδεται απόλυτη ελευθερία λόγου στους ρήτορες ( πραγματικό – λογικό)

2.      Ο ρήτορας δε θεωρεί δύσκολα να τους συμβουλεύσει τα «βέλτιστα» (αφού τα γνωρίζουν καλά και οι ίδιοι) αλλά να τους πείσει να τα πράξουν. Πιστεύει ότι η ψήφιση μιας απόφασης είναι μηδαμινής αξίας αν δεν υλοποιηθεί. (πραγματικό – λογικό)

3.      Υποστηρίζει ότι η Αθήνα είναι ευνοούμενη των θεών και θα πρέπει να τους χρωστούν ευγνωμοσύνη και για το ότι οι εχθροί της οι Ρόδιοι που την πολέμησαν προσφάτως , στηρίζουν τώρα τις ελπίδες για τη σωτηρία τους αποκλειστικά σ’ αυτήν. (ηθικό)

4.      Αξίζει λοιπόν να χαρούν μ’ αυτή τη θεόσταλτη ευκαιρία. Διότι , αν αποφασίσουν το σωστό, θα απαλλάξουν έμπρακτα την πόλη τους από τις κακολογίες των συκοφαντών της και θα αποκαταστήσουν την καλή της φήμη. (λογικό – ψυχολογικό)

ΤΑ ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΗΘΗ

1.      ΗΘΟΣ ΡΗΤΟΡΑ : Ο Δημοσθένης στις παραγράφους αυτές εμφανίζεται λογικός , συνετός και ειλικρινής στη διατύπωση των απόψεών του , χωρίς να δειλιάζει στις αναμενόμενες αποδοκιμασίες του ακροατηρίου. Θεοσεβούμενος , ευγενής και ήπιος, δεν παραλείπει να κολακεύει μα και να επικρίνει τους συμπατριώτες του, αποφεύγοντας προσεκτικά την αντιπαράθεση και την όξυνση των πνευμάτων. Παρουσιάζεται υποστηρικτής της ελευθερίας του λόγου, υπέρμαχος της δημοκρατίας και της αλήθειας , γεμάτος ενδιαφέρον για το συμφέρον και την αποκατάσταση της φήμης της πόλης του.

2.      ΗΘΟΣ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ ΡΗΤΟΡΩΝ : Δημοκόλακες οι οποίοι ενδιαφέρονται μόνο για το στενό προσωπικό τους όφελος κι όχι για το καλό της πόλης.

3.      ΗΘΟΣ ΑΚΡΟΑΤΩΝ : Έξυπνοι, συνετοί πολίτες , που γνωρίζουν τα «βέλτιστα». Ενίοτε όμως αμελείς , αδιάφοροι, αδρανείς και παρορμητικοί που παρασύρονται από ευχάριστα αλλά κούφια λόγια. Αγανακτούν για τους αποστάτες και οργίζονται με τις άδικες κατηγορίες εναντίον τους.

4.      ΗΘΟΣ ΡΟΔΙΩΝ : Υπερόπτες και αλαζόνες που υπερέβησαν το μέτρο και διέπραξαν ύβρη γι αυτό και τιμωρήθηκαν δικαίως αφενός χάνοντας την ελευθερία τους και αφετέρου ζητώντας βοήθεια από εκείνους που οι ίδιοι εσχάτως κακολόγησαν και πολέμησαν.

 ΤΑ ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΠΑΘΗ

Ο Δημοσθένης δημιουργεί προβληματισμό και ερωτηματικά στους συμπολίτες του για τη στάση τους στην Εκκλησία του Δήμου και τη συμπεριφορά τους προς τους ρήτορες, εγείρει θετικά συναισθήματα επαινώντας την ευφυΐα τους, τους επικρίνει για τη μη εφαρμογή των αποφάσεών τους. Προσπαθεί να τους ξυπνήσει αισθήματα ικανοποίησης χαρακτηρίζοντας την παρούσα συγκυρία θεόσταλτη ευκαιρία, ερεθίζοντας τα θρησκευτικά τους αισθήματα  , προσπαθεί να αφυπνίσει τη μεγαλοψυχία τους απέναντι στους ταπεινωμένους Ροδίους και τους υπενθυμίζει το χρέος τους έναντι της πατρίδας , καλώντας τους να αναλάβουν δράση.

 ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ

1.      Προκατάληψη ή πρόληψη ή προθεραπεία  (σχολ. Βιβλίο σελ. 129)

        2.      Προκατασκευή (σχολ. Βιβλίο σελ. 131)
        3.    Αντίθεση: «ἐγὼ δ’…τὸ διδάξαι…ἀλλὰ πεῖσαι».
        4.    Υπερβατό: «τὰς παρὰ τῶν…βλασφημίας».
        5.    Βραχυλογία: «ἄξιον (δ’ ἡσθῆναι)».
        6.    Περίφραση: «ὑπάρχειν ἐγνωκότες».
        7.    Λιτότητα: «οὐ πάλαι».

ΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΤΟΥ ΠΡΟΟΙΜΙΟΥ

(Α) Ο Δημοσθένης προσπαθεί να κερδίσει την εύνοια των Αθηναίων ακροατών. Για το σκοπό αυτό:

1. Επαινώντας  τους ακροατές του:
Ι. Με την αντίθεση «οὐδεπώποθ’ ἡγησάμην χαλεπὸν τὸ διδάξαι τὰ βέλτισθ’ ὑμᾶς …»  «ἀλλὰ τὸ πεῖσαι πράττειν ταῦτα». Η αντίθεση αυτή καταδεικνύει ότι δεν είναι δύσκολη, για το ακροατήριο, η γνώση των «βελτίστων» καθώς όλοι σχεδόν τα γνωρίζουν• δύσκολο είναι να πείσει ο ρήτορας τους Αθηναίους να εφαρμόσουν τα «βέλτιστα» στην πράξη. Η περίφραση «ὑπάρχειν ἐγνωκότες» αντί του απλού «ἐγνωκέναι», προσδίδει έμφαση και εκφράζει μεγαλύτερη βεβαιότητα.
ΙΙ. Με την επιλογή των λέξεων «διαβαλλόντων» και «βλασφημίας» δηλώνεται ότι οι κατηγορίες που διατυπώνουν εναντίον της Αθήνας οι αντίπαλοι ή και οι σύμμαχοί της δεν έχουν σχέση με την πραγματικότητα, είναι απλές συκοφαντίες. Στο σημείο αυτό ο ρήτορας αποσιωπά σκόπιμα κάποιες ατασθαλίες της Αθήνας απέναντι στους συμμάχους.

2. Προβάλλοντας την προσωπικότητά του, μέσα από την αντίθεση α΄ ενικού και β΄ πληθυντικού προσώπου, σε όλο το προοίμιο π.χ.:
«(ἐγὼ) οἶμαι – (ὑμᾶς) δεῖ διδόναι παρρησίαν, (ὑμᾶς) βουλευομένους ».
« ἐγὼ χαλεπὸν ἡγησάμην οὐ τὸ διδάξαι ἀλλὰ τὸ πεῖσαι – ὑμεῖς ἅπαντες δοκεῖτε ὑπάρχειν ἐγνωκότες».
«ἐγὼ νομίζω χάριν ὑμᾶς ὀφείλειν – ἄξιον (ὑμᾶς) ἡσθῆναι τῷ παρόντι».

Επίσης τονίζει τη θεοσέβειά του καθώς και το έντονο ενδιαφέρον του για το συμφέρον της πόλης του
Πρέπει να σημειωθεί ότι δημιουργείται μια ισορροπία ανάμεσα στο «εγώ» του ρήτορα και στο «εσείς», ώστε να μη φαίνεται εγωιστής ή ότι υποτιμά τους Αθηναίους : κάθε φορά που αναφέρεται στον εαυτό του ρίχνει την έμφαση στο ρόλο των συμπολιτών του.

3. Επικρίνοντας τους Ροδίους («διὰ τὴν αὑτῶν ὕβριν ὑμῖν πολεμήσαντας»), την υπόθεση των οποίων υπερασπίζεται. Αυτό που φαινομενικά αποτελεί αντίφαση, έχει ένα βαθύτερο στόχο: ο ρήτορας επιδιώκει να αποφύγει την αποδοκιμασία των ακροατών σε περίπτωση που αυτοί υποψιαστούν ότι ο Δημοσθένης ευνοεί τους Ροδίους. Ταυτόχρονα πραΰνει την οργή των Αθηναίων απέναντι στους Ροδίους, τονίζοντας την τωρινή ταπείνωση των τελευταίων και εξαίροντας τη μεγαλοσύνη της Αθήνας. Ακόμα παρουσιάζει τους κατηγόρους της Αθήνας ως συκοφάντες «τας παρά των διαβαλλόντων την πόλιν ημων βλασφημίας»

4. Προσπαθώντας να διαλύσει προκαταλήψεις του ακροατηρίου: με τη φράση «ἄξιον δ’ ἡσθῆναι τῷ παρόντι καιρῷ» επισημαίνει ότι δεν υπάρχει κίνδυνος ανησυχίας, αλλά χαράς για τη θεόσταλτη ευκαιρία που παρουσιάστηκε• προϋπόθεση ωστόσο είναι να εκμεταλλευτούν οι Αθηναίοι την ευκαιρία αυτή.

Ακόμα προσπαθεί να αντιστρέψει το αρνητικό κλίμα εναντίον των Ροδίων παρουσιάζοντάς τους ως εξαπατηθέντες και ικέτες. «διὰ τὴν αὑτῶν ὕβριν ὑμῖν πολεμήσαντας…τάς ελπίδας»

  (Β) Προσπαθεί να προσελκύσει την προσοχή των ακροατών του:
1. Με τη φράση «περὶ τηλικούτων βουλευομένους» δηλώνει τη σοβαρότητα του θέματος (απόφαση για το αν θα πραγματοποιήσουν ή όχι εκστρατεία για την αποκατάσταση της δημοκρατίας στη Ρόδο).
2. Επισημαίνει την ωφελιμότητα του αντικειμένου της αγόρευσής του («τὰ βέλτιστα»): η ωφελιμότητα της συγκεκριμένης απόφασης έχει να κάνει με την αναίρεση των εναντίον τους κακολογιών («ἐὰν ἃ χρὴ βουλεύσησθ’ ὑπὲρ αὐτοῦ, τὰς παρὰ τῶν διαβαλλόντων τὴν πόλιν ἡμῶν βλασφημίας ἔργῳ μετὰ δόξης καλῆς ἀπολύσασθαι»).

 3.Ξεκινά κάνοντας έκκληση στην εξασφάλιση της παρρησίας («οἶμαι δεῖν – διδόναι παρρησίαν ἑκάστῳ      τῶν συμβουλευόντων»). Με την έκκληση αυτή προδιαθέτει το ακροατήριο, προκειμένου να προλάβει ενδεχόμενες αντιδράσεις. Ουσιαστικά ζητά να τον ακούσουν με προσοχή.

               

(Γ) Ενημερώνει το ακροατήριό του:
1. Στην πρώτη περίοδο της §2 θέτει το ζήτημα που πρέπει να ξέρει ο ακροατής: θα υπερασπιστεί το αίτημα των Ροδίων προς τους Αθηναίους για βοήθεια.
2. Προετοιμάζει τους ακροατές για την εισήγησή του με την ‘ προκατασκευή’ (= η τελευταία περίοδος της §2).

Αξίζει να σημειωθεί ότι η ενημέρωση του ακροατηρίου δεν είναι τόσο εκτεταμένη στο προοίμιο του λόγου γιατί ακολουθεί η «πρόθεσις».

ΠΡΟΘΕΣΙΣ §§ 3 – 4

Στην πρόθεση εκτίθεται σύντομα το θέμα και η πρόταση του ρήτορα για την οποία μας προετοίμασε στην ΠΡΟΠΑΡΑΣΚΕΥΗ (§ 2 : «συμβήσεται γάρ… απολύσασθαι» ) και την οποία στη συνέχεια θα τεκμηριώσει στην ΠΙΣΤΗ (§§ 5 – 34)

        ΤΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ

1.      Οι  Χίοι , οι Βυζάντιοι και οι Ρόδιοι κατηγόρησαν τους Αθηναίους ότι σχεδίαζαν ύπουλα να τους βλάψουν κι έτσι οργάνωσαν το συμμαχικό πόλεμο. ( λογικό)

2.      Θα αποδειχτεί όμως η εξής αλήθεια ( αν οι Αθηναίοι αποφασίσουν υπέρ της επέμβασης στη Ρόδο) :                    α) ο Μαύσωλος , που ήταν ο ιθύνων νους της συνομωσίας και υποκρινόταν το φίλο, τους αφαίρεσε την ελευθερία τους.                                   

β) οι Χίοι και οι Βυζάντιοι , που παρίσταναν τους συμμάχους ,δεν τους βοήθησαν στις δυσκολίες.

γ) οι Αθηναίοι τους οποίους φοβούνταν , είναι οι μοναδικοί σωτήρες τους. (λογικό , πραγματικό)

      3.     Η δημοκρατική Αθήνα, λόγω της μεγαλοψυχίας που θα επιδείξει, θα αποτελεί εγγύηση της σωτηρίας  των πόλεων. (πραγματικό)

      4.    Η ανεπιφύλακτη φιλία όλων των δημοκρατικών πόλεων προς την Αθήνα θα είναι γεγονός. (λογικό , ηθικό)

              Με τα επιχειρήματα αυτά ο Δημοσθένης με πολύ έξυπνο τρόπο επιδιώκει :

              α) Να επιρρίψει τις ευθύνες της ροδιακής αποστασίας κυρίως στον Μαύσωλο, οποίος
με δόλιο τρόπο κατάφερε να εξαπατήσει τους Ροδίους και να τους οδηγήσει στην άρνηση
καταβολής των συντάξεων.
β) Να απαλλάξει τους Αθηναίους από τις ευθύνες για την κατάλυση της Β’ Αθηναϊκής
Συμμαχίας λόγω της αυταρχικής πολιτικής τους έναντι των συμμάχων τους , χαρακτηρίζοντας συκοφαντίες τις κατηγορίες εναντίον τους («ᾐτιάσαντο μὲν γὰρ ἡμᾶς ἐπιβουλεύειν αὑτοῖς .                                                     γ) Να προβάλει την έκκληση των Ροδίων για βοήθεια ως χρυσή ευκαιρία, που θα  τους βοηθήσει να απαλλαγούν από τις οποιεσδήποτε διαβολές εις βάρος της πόλεώς τους και θα τους  αναδείξει σωτήρες και εγγυητές της ελευθερίας και της δημοκρατίας στην Ελλάδα.

ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΗΘΗ

 Ι. Ήθος των ακροατών: Ο ρήτορας προσπαθεί να εξυψώσει τους ακροατές του:
α. Τους χαρακτηρίζει θύματα συκοφαντίας καθώς τους απαλλάσσει από την ευθύνη για την αποστασία των Ροδίων και χαρακτηρίζει αναίτιες τις κατηγορίες των Χίων και των Βυζαντίων.
β. Τονίζει το γεγονός ότι η Αθήνα είναι σημαντική δύναμη, καθώς:
- αποτελεί αιτία φόβου για τους Ροδίους («οὓς ἐφοβοῦντο»),
- μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο στην υπόθεση των Ροδίων, αλλά και γενικότερα στον ελλαδικό χώρο («ὑμεῖς μόνοι πάντων»).

ΙΙ. Ήθος αντιπάλων: Ο ρήτορας προσπαθεί να μειώσει ηθικά τους αντιπάλους της Αθήνας στα μάτια των ακροατών:
α. Θεωρεί το Μαύσωλο κύριο υπαίτιο για το ξέσπασμα του συμμαχικού πολέμου, σκευωρό, υποκριτή, δόλιο.
β. Υποτιμά τους Ροδίους: τους παρουσιάζει ως άβουλα θύματα της αφέλειάς τους να εμπιστευτούν τον Μαύσωλο, τους Χίους και τους Βυζαντίους, καθώς και αφελείς και ευκολόπιστους.
γ. Υποτιμά το ρόλο των Χίων και των Βυζαντίων:
- έμμεσα στο συμμαχικό πόλεμο (αφού πρωταίτιος, κατά το ρήτορα, ήταν ο Μαύσωλος)
- άμεσα στην υπόθεση των Ροδίων (αφού δεν τους βοήθησαν). Όμως τους αποδίδει ταυτοχρόνως αναξιοπιστία, αφερεγγυότητα και ιδιοτέλεια.

               ΙΙΙ. Ήθος του ομιλητή: Με το διδακτικό ύφος που χρησιμοποιεί στην πρόθεση, εξυψώνει, έμμεσα, τον εαυτό του: αυτός θα είναι εισηγητής των κινήσεων που οι Αθηναίοι θα πρέπει να πράξουν για να ωφεληθούν, ως πολίτης λογικός, συνετός , σκεπτόμενος που ενδιαφέρεται για την πόλη του και ελπίζει το καλύτερο γι αυτήν.

ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΠΑΘΗ

              Ο Δημοσθένης επιχειρεί να δημιουργήσει στις ψυχές των ακροατών του συναισθήματα οργής για το Μαύσωλο, αντιπάθειας για τους Χίους και τους Βυζαντίους, μεγαλοψυχία και συμπόνια για τους Ροδίους, φιλότιμο ηθικό χρέος  και πατριωτισμό έναντι της πόλης τους

 

                             ΔΗΜΟΣΘΕΝΟΥΣ , ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΡΟΔΙΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ §§ 5 – 10

Οι  §§ 5 – 10 αποτελούν το πρώτο τμήμα του πρώτου μέρους της Πίστεως. Σ’ αυτές ο ρήτορας παρουσιάζει το αποδεικτικό του υλικό με το οποίο επιχειρεί  να :

α) αναιρέσει την επιχειρηματολογία των αντιπάλων ρητόρων και

β) στηρίξει τη δική του πρόταση.

Χρησιμοποιεί λοιπόν ΕΝΤΕΧΝΕΣ ΠΙΣΤΕΙΣ : λογικά επιχειρήματα, ιστορικά παραδείγματα, γνώμες , ρητορικά ήθη και ρητορικά πάθη.

 1^ο ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ ( § 5 ).

Οι αντίπαλοι ρήτορες από τη μία προσπαθούν να παρασύρουν την Αθήνα σε εχθρικές ενέργειες εναντίον των Περσών , χωρίς να φοβούνται το Μ. Βασιλέα , χάριν των Αιγυπτίων (που είναι αλλοεθνείς) , ενώ από την άλλη την αποτρέπουν από την επέμβαση υπέρ των Ροδίων (που είναι Έλληνες) , φοβούμενοι την αντίδραση του Μ. Βασιλέως. (πραγματικό – λογικό)

[Συνεπώς : οι αντίπαλοι ρήτορες έχουν αντιφατικές απόψεις , άρα είναι αναξιόπιστοι και ασυνεπείς και η στάση τους οφείλεται σε υποκρισία και υστεροβουλία]

2^ο ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ ( § 6 – 7)

Αντιθέτως ο Δημοσθένης είναι σταθερός και συνεπής στις ιδέες του [συνεπώς αξιόπιστος, υπεύθυνος και σοβαρός] , διότι :

        -        Το 354 στο λόγο του «Περί των Συμμοριών» αντιτάχθηκε στην πρόταση για κήρυξη πολέμου κατά των Περσών και αντιπρότεινε τον εξοπλισμό της πόλης ώστε να είναι έτοιμη να αμυνθεί σε περίπτωση πολέμου.

        -        Και τώρα , θα πρότεινε στο Μ.  Βασιλέα (τα ίδια που εισηγείται και στους Αθηναίους)  να πολεμήσει για τη διεκδίκηση των κυριαρχικών του δικαιωμάτων αλλά να μην εγείρει αξιώσεις για όσα δεν του ανήκουν . (πραγματικό – λογικό)

[ Παρά τα λεγόμενά του είναι φανερή η μεταβολή της θέσης του : πριν φιλειρηνιστής , τώρα επιθετικός]

3^ο ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ ( § 8 )

Κατόπιν με δύο υποθετικούς λόγους που συνδέονται μεταξύ τους αντιθετικά,  θέτει στους Αθηναίους το εξής δίλημμα :

        -        Αν επιθυμούν να παραχωρούν στους Πέρσες ό,τι εκείνοι καταλαμβάνουν με αιφνιδιασμό ή εξαπάτηση , τότε ας ακολουθούν την εσφαλμένη πολιτική της αδράνειας.

        -        Αν , όμως, επιδιώκουν το συμφέρον και το δίκαιο για την πόλη τους , τότε ας είναι έτοιμοι για δράση  που στην τωρινή συγκυρία : α ) οι θυσίες που θα απαιτηθούν θα είναι μικρές και   β ) θα αποκτήσουν τη φήμη ότι εμπνέονται από τις πρέπουσες αντιλήψεις.  ( λογικό – ηθικό )

Με το διπλό αυτόν υποθετικό συλλογισμό επιχειρεί να πείσει τους συμπολίτες του ότι οφείλουν να διεκδικήσουν όσα ο Μ.  Βασιλεύς παράνομα και με εξαπάτηση  κατέλαβε. 

[ Προφανώς απορρίπτει την πρώτη λύση και εισηγείται τη δεύτερη, κατά την οποία προσπαθεί να υποβαθμίσει το μέγεθος των θυσιών που θα απαιτηθούν]

 4^ο  ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ ( § 9 )

              Θέλοντας στη συνέχεια να πείσει τους Αθηναίους ότι , αν ακολουθήσουν την προτροπή του ( να επέμβουν δηλαδή στη Ρόδο) , δεν εισηγείται κάτι «καινόν» και επομένως αδοκίμαστο και επικίνδυνο αλλά κάτι που έχει δοκιμαστεί και δικαιωθεί από το χρόνο , χρησιμοποιεί ένα ιστορικό παράδειγμα και μάλιστα από την πρόσφατη ιστορία :

             Την πολιορκία και την απελευθέρωση της Σάμου από τους Πέρσες ( Τιμόθεος , 365 π.Χ)  , χωρίς στη συνέχεια η Αθήνα να υποστεί αντίποινα για την πράξη της αυτή από το Μ. Βασιλέα.

 Με το παράδειγμα – επιχείρημα «εξ ιδίων» επιδιώκει να πείσει τους Αθηναίους ότι και σε περίπτωση επέμβασης στη Ρόδο , δε θα υποστούν αντίποινα από τους Πέρσες , καθώς οι δύο περιπτώσεις ( Σάμος – Ρόδος) παρουσιάζουν ομοιότητες καθώς :

        -        Η Ανταλκίδειος Ειρήνη ίσχυε και τότε και τώρα.

        -        Οι Πέρσες και στα δύο νησιά είχαν εγκαταστήσει φρουρές παραβιάζοντας την Ανταλκίδειο Ειρήνη.

        -        Η Σάμος απελευθερώθηκε από τους Αθηναίους χωρίς να δεχθεί αντεπίθεση από τους Πέρσες → το ίδιο μπορεί να συμβεί και τώρα σχετικά με τη Ρόδο.

[ Τα ιστορικά παραδείγματα είναι ισχυρά μέσα πειθούς διότι η ομοιότητα – αναλογία τους με την παρούσα περίσταση , μπορεί να επηρεάσει τον απλοϊκό ακροατή.

5^ο  ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ ( § 10 )

Με το προηγούμενο παράδειγμα – επιχείρημα συνάπτονται γνώμες γενικού κύρους όπως :

        -        όσοι πολεμούν υπέρ «βωμών και εστιών» μάχονται με μεγαλύτερη ένταση και πάθος από εκείνους που πολεμούν για να επεκτείνουν τις κτήσεις τους.

        -        Η υποχωρητικότητα του αδικούμενου αποθρασύνει τον επιτιθέμενο, ενώ η σθεναρή του αντίσταση τον αποθαρρύνει, χωρίς να του γεννά την ιδέα ότι αδικήθηκε. (πραγματικό – λογικό – ηθικό)

[Με την παράθεση των γνωμών γενικού κύρους επιδιώκει επίσης να δικαιολογήσει την άποψή του ότι δεν είναι πιθανή σοβαρή αντίδραση του Μ. Βασιλέως και στην περίπτωση της Ρόδου.

Οι  γνώμες έχουν γενικό κύρος, είναι κοινώς παραδεκτές αλήθειες με διαχρονική ισχύ → έχουν πειστικότητα και επηρεάζουν τον ακροατή]

ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΗΘΗ

ΗΘΟΣ ΡΗΤΟΡΑ : παρουσιάζεται σοβαρός, υπεύθυνος, λογικός , συνεπής και σταθερός στις απόψεις, άρα αξιόπιστος. Αγαπά την πατρίδα του , ενδιαφέρεται για το συμφέρον της, πιστεύει στην ηθική και στο δίκαιο.

ΗΘΟΣ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ ΡΗΤΟΡΩΝ : ασυνεπείς, με αντιφατικές απόψεις, δημαγωγοί, υποκριτές και υστερόβουλοι, συνεπώς αναξιόπιστοι.

ΗΘΟΣ ΡΟΔΙΩΝ  : Εύπιστοι, αφελείς, θύματα εξαπάτησης.

ΗΘΟΣ Μ. ΒΑΣΙΛΕΩΣ : Διεκδικεί τα δικαιώματά του, έχει επεκτατικές βλέψεις σε βάρος των Ελλήνων τις οποίες εξυπηρετεί με τη χρήση αιφνιδιασμού ή εξαπάτησης, δόλιος, παραβαίνει τους όρους της Ανταλκίδειας Ειρήνης που ο ίδιος υπέγραψε.

ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΠΑΘΗ

Ο Δημοσθένης  προσπαθεί να :

-  δημιουργήσει απορία και προβληματισμό στο ακροατήριο σχετικά με τη στάση των αντιπάλων    ρητόρων και να εγείρει αντιπαθητικά συναισθήματα προς αυτούς

-  ενθαρρύνει τους Αθηναίους και να αποδιώξει τις ανησυχίες και τους φόβους του σχετικά με πιθανή περσική επίθεση

- τους κολακεύσει υπενθυμίζοντάς τους παλαιότερες σωστές και λογικές αποφάσεις τους

- τους ξυπνήσει το εθνικό φρόνημα και την υπερηφάνεια , θυμίζοντάς τους πρόσφατες νίκες

- τους αφυπνίσει και να κεντρίσει το φιλότιμο και την αίσθηση του χρέους τους να εξασφαλίσουν το δίκαιο και το συμφέρον της πόλης τους διεκδικώντας τα κεκτημένα τους με αγωνιστικότητα και προβάλλοντας σταθερή και σθεναρή αντίσταση στην επεκτατικότητα του Μ. Βασιλέως.  

ΔΗΜΟΣΘΕΝΟΥΣ , ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΡΟΔΙΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ §§ 11 – 16

 Οι  §§ 11 – 16 αποτελούν το δεύτερο τμήμα του πρώτου μέρους της Πίστεως.

 1^ο ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ  (§ 11 - 12 )

Για να αντικρούσει το επιχείρημα που προέβαλαν οι αντίπαλοι ρήτορες ,σχετικά με τον κίνδυνο αντεπίθεσης από την Αρτεμισία, ο Δημοσθένης υποστηρίζει ότι σε περίπτωση επέμβασης των Αθηναίων, η αντίδραση της Αρτεμισίας δεν προβλέπεται σοβαρή. Κι αυτό το αιτιολογεί με δύο υποθετικούς λόγους που συνδέονται αντιθετικά μεταξύ τους :

α) Αν ο Μ. Βασιλεύς νικήσει στην Αίγυπτο , τότε η Αρτεμισία θα του παραχωρήσει ως δώρο τη Ρόδο για να κερδίσει την εύνοιά του και έτσι να την αναγνωρίσει ως νόμιμη διάδοχο του Μαύσωλου.

β) Αν όμως ο Μ. Βασιλεύς αποτύχει (πράγμα το οποίο και συμβαίνει) η Αρτεμισία δε θα του παραχωρήσει το νησί , γιατί αυτός θα το χρησιμοποιεί για να ελέγχει τις κινήσεις της , αλλά θα προτιμήσει να περιέλθει στην  κατοχή των Αθηναίων . (λογικό – εικός)

Συμπέρασμα : Η Αρτεμισία δε θα στείλει στρατό για να αντιμετωπίσει την αθηναϊκή επέμβαση στη Ρόδο. Κι αν όμως στείλει θα το πράξει αδέξια και πρόχειρα.  

2^ο ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ ( § 13)

              Στην  παράγραφο αυτή ο Δημοσθένης αναγνωρίζει πως αδυνατεί να προβλέψει τις αντιδράσεις του Μ. Βασιλέως (αντίθετα με όσα έλεγε στην § 7) στην περίπτωση της αθηναϊκής επέμβασης στο νησί, όμως θεωρεί ότι η παρούσα συγκυρία είναι συμφέρουσα καθώς θα αποκαλύψει τις αληθινές περσικές προθέσεις. Κι αυτό διότι :

α)  Ο Μ. Βασιλεύς ίσως να μην αντιδράσει καθόλου ( το καλύτερο σενάριο)

β)  κατά το χειρότερο σενάριο,  θα αντιδράσει, θα παραβιάσει την Ανταλκίδειο Ειρήνη και έτσι θα αποκαλύψει τις επεκτατικές του βλέψεις. Όμως στην περίπτωση αυτή ο κίνδυνος θα αφορά όχι μόνο τους Ροδίους αλλά και όλους τους Έλληνες. ( λογικό – εικός)

Συμπέρασμα : Και στις δύο περιπτώσεις οι Αθηναίοι θα βγουν κερδισμένοι.

3^ο ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ ( § 14 - 15 )

               Στις  παραγράφους αυτές ο Δημοσθένης προσπαθεί να αντικρούσει το ισχυρότερο (αν αναλογιστούμε και τη συναισθηματική του βάση : οργή, αγανάκτηση, χαιρεκακία, μνησικακία των Αθηναίων)  επιχείρημα των αντιπάλων ρητόρων ότι δηλαδή οι Ρόδιοι έδειξαν αντισυμμαχική συμπεριφορά. Στην προσπάθειά του αφενός να πραΰνει τους Αθηναίους και αφετέρου να αποτινάξει από πάνω του κάθε υποψία για υστεροβουλία , ( § 14 ) υπερασπίζεται τους Ροδίους επικρίνοντάς τους σκαιότατα και χαρακτηρίζοντάς τους αναξιόπιστους και προδότες, επικίνδυνους και βαρύτατα ενόχους διότι δεν φάνηκαν πιστοί και φερέγγυοι στους ίδιους τους τους συμπολίτες , συνεπώς δε θα είναι ουδέποτε σταθεροί σύμμαχοι ούτε για τους Αθηναίους. Κι ακόμα δε δίστασαν , για να εδραιώσουν την εξουσία τους, να προσεταιριστούν ξένους και να προξενήσουν την υποδούλωση της ίδιας τους της πατρίδας. (λογικό)

              Εισηγείται , παρά ταύτα , ( § 15) την προσφορά βοήθειας στους αναξιόπιστους Ροδίους όχι διότι είναι φίλος τους , ούτε πρόξενός τους αλλά διότι πιστεύει ότι είναι για το συμφέρον της πόλης.  (Αντιθετικά :) Ακόμα όμως κι αν ήταν φίλος τους ή πρόξενός τους, πάλι δε θα έκανε αυτή την πρόταση αν δεν ήταν συμφέρουσα για την πόλη. ( λογικό)

              Άλλωστε δηλώνει ευθαρσώς ότι συμμερίζεται τη χαρά των συμπολιτών του για τα παθήματα των Ροδίων διότι έπαθαν ό,τι  τους άξιζε , αφού αποστατώντας :

-        έχασαν την ελευθερία τους και ,

-        ενώ είχαν κεκτημένο δικαίωμα να είναι ισότιμοι σύμμαχοι των Αθηναίων (Ελλήνων και ανωτέρων τους) , αυτοί με τις πράξεις τους κατάντησαν δούλοι δούλων και βαρβάρων (λογικό – ηθικό) 

 4^ο  ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ ( § 16 )

              Ακόμα όμως και τώρα , υποστηρίζει ότι ίσως τους βγει σε καλό η εσχάτη ταπείνωση στην οποία περιήλθαν, αν οι Αθηναίοι τους βοηθήσουν , γιατί :

-        Οι Ρόδιοι θα συνετιστούν ( μολονότι Ρόδιοι = αλαζόνες)

-        Και το πάθημά τους θα τούς γίνει μάθημα (απερισκεψία = πρόξενος δεινών για το δήμο)

Καταλήγει λοιπόν στην πρότασή του :

Αθηναίοι πρέπει να  α) προσπαθήσετε να σώσετε τους Ροδίους , και

                                 β)  μη μνησικακείτε γιατί :

- κι εσείς οι ίδιοι εξαπατηθήκατε στο παρελθόν από δόλιους ανθρώπους ( π.χ. Τριάκοντα τύραννοι). Όμως δε θα κρίνατε δίκαιο το να τιμωρηθείτε για το πάθημά σας αυτό. (ιστορικό παράδειγμα – επιχείρημα εξ ιδίων)

ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΗΘΗ

ΗΘΟΣ ΡΗΤΟΡΑ : παρουσιάζεται σοβαρός, υπεύθυνος, λογικός , συνεπής και σταθερός στις απόψεις, μετριοπαθής στις προτροπές του άρα αξιόπιστος. Αντιτίθεται στη χαιρεκακία , τη μνησικακία και την εκδικητικότητα. Κρίνει με βάση τη λογική και δεν παρασύρεται από τα τρέχοντα συναισθήματα.  Αγαπά την πατρίδα του , ενδιαφέρεται για το συμφέρον της, πιστεύει στην ηθική και στο δίκαιο. Παρουσιάζεται έντιμος και ανυστερόβουλος , υπερασπιστής της δημοκρατίας.

ΗΘΟΣ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ ΡΗΤΟΡΩΝ : μικρόψυχοι , εκδικητικοί , ύπουλοι, λαοπλάνοι, αναξιόπιστοι.

ΗΘΟΣ ΡΟΔΙΩΝ (δημοκρατικών) : Εύπιστοι, αφελείς, θύματα δολιότητας και εξαπάτησης , ταπεινωμένοι.

ΗΘΟΣ ΡΟΔΙΩΝ (ολιγαρχικών ) : φιλόδοξοι , αρχομανείς, υστερόβουλοι, χωρίς ηθικούς φραγμούς, δόλιοι , αναξιόπιστοι, αφερέγγυοι, υπερόπτες , αλαζόνες.

ΗΘΟΣ Μ. ΒΑΣΙΛΕΩΣ : Διεκδικεί τα δικαιώματά του, έχει επεκτατικές βλέψεις σε βάρος των Ελλήνων τις οποίες εξυπηρετεί με τη χρήση αιφνιδιασμού ή εξαπάτησης, δόλιος, παραβαίνει τους όρους της Ανταλκίδειας Ειρήνης που ο ίδιος υπέγραψε.

ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΠΑΘΗ

Ο Δημοσθένης  προσπαθεί :

-  να καταπραΰνει τους συμπολίτες του και να μετριάσει τη χαιρεκακία και τη μνησικακία τους κατά των Ροδίων

-  να αποσείσει τους φόβους και τις ανησυχίες τους για πιθανή περσική επίθεση

-  να ξεκαθαρίσει τα δικά του κίνητρα , να υπεραμυνθεί της εντιμότητάς του και να προστατεύσει τον εαυτό του από επικρίσεις και υπόνοιες

- να κολακεύσει τους ακροατές του ικανοποιώντας τα πάθη τους (οργή, αγανάκτηση…)  αλλά και κατακρίνοντας τους Ροδίους για αχαριστία προς τους ανώτερους Αθηναίους.

- να αφυπνίσει το εθνικό φρόνημα , το χρέος και την υπερηφάνεια τους προβάλλοντας την υπεροχή τους

- να εγείρει συναισθήματα συμπάθειας και ελέους προς τους ταπεινωμένους και εξαπατημένους , τονώνοντας τη μεγαλοψυχία τους υπενθυμίζοντας αντίστοιχα δικά τους παθήματα και συμβουλεύοντας σύνεση , ωριμότητα και μετριοπάθεια.

ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΡΟΔΙΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ   §§ 17 - 20

Στην ενότητα αυτή του λόγου του ο Δημοσθένης προσθέτει δύο επιχειρήματα, τα οποία στηρίζονται στο συμφέρον της Αθήνας. Σκοπός του είναι να πείσει τους Αθηναίους ότι η αποκατάσταση της δημοκρατίας στη Ρόδο είναι α) συμφέρουσα και β) αναγκαία για τη διατήρηση της δημοκρατίας στην Αθήνα και στην Ελλάδα γενικότερα. Άρα , τελικώς δεν είναι οι Ρόδιοι που κινδυνεύουν αλλά η ίδια η δημοκρατία συνεπώς η επέμβαση στη Ρόδο αποτελεί χρέος.

                  § 17

Αρχικά ο ρήτορας διακρίνει δύο ειδών πολέμων με βάση το πολίτευμα των αντιπάλων (συνήθως οι πόλεμοι διακρίνονταν με βάση τη φυλετική καταγωγή των εμπολέμων : Έλληνες - βάρβαροι) και παραθέτει τις αιτίες που προκαλούν πόλεμο σε καθεμιά από αυτές τις περιπτώσεις:

1. Πόλεμοι προς πόλεις με δημοκρατικά καθεστώτα: Οι πόλεμοι αυτοί οφείλονται συνήθως σε διενέξεις με εξωτερικές αφορμές, που μπορούν να διακανονισθούν.
Συγκεκριμένα, μπορεί να οφείλονται σε:
α. Ιδιωτικές διαφορές που δεν μπόρεσαν να επιλυθούν ειρηνικά («περὶ τῶν ἰδίων   ἐγκλημάτων, οὐ δυνηθέντων δημοσίᾳ διαλύσασθαι ταῦτα»).
β. Συνοριακές διαφορές («περὶ γῆς μέρους ἢ ὅρων»)
γ. Ανταγωνισμούς (αντιζηλίες) («περὶ φιλονικίας»)
δ. Διεκδίκηση της ηγεμονίας (« ὑπὲρ τῆς ἡγεμονίας»).

               2. Πόλεμοι προς πόλεις με ολιγαρχικά καθεστώτα: Οι πόλεμοι αυτοί οφείλονται σε μια βασική διαφορά, η οποία δεν μπορεί να διευθετηθεί, αφού αφορά την ουσία των πολιτευμάτων. Συγκεκριμένα οφείλονται:
α. Στην υπεράσπιση της δημοκρατίας (« ὑπὲρ τῆς πολιτείας»)
β. Στην υπεράσπιση της ελευθερίας («ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας»).

Με το να εντοπίζει την αιτία των πολέμων της 2ης κατηγορίας σε διαφορές που δεν μπορούν να διευθετηθούν, ο Δημοσθένης επιχειρεί να υποβαθμίσει τη σημασία των πολέμων που διεξάγει η Αθήνα εναντίον πόλεων με δημοκρατικό πολίτευμα και να τονίσει ότι τα αίτια των πολέμων της Αθήνας εναντίον ολιγαρχικών πόλεων είναι μόνο ιδεολογικά. Ωστόσο, αυτό δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα και συνιστά διπλωματική απόκρυψη του γεγονότος ότι αιτία των διαρκών συγκρούσεων π.χ. προς την ολιγαρχική Σπάρτη και τους συμμάχους της ήταν η διεκδίκηση της ηγεμονίας.

§ 18

Το επιχείρημα ολοκληρώνεται στην § 18: ο ρήτορας καταλήγει στο συμπέρασμα ότι συμφέρει την Αθήνα περισσότερο να την πολεμούν όλοι οι Έλληνες , έχοντας δημοκρατία , παρά να είναι φίλοι της έχοντας ολιγαρχικό πολίτευμα.

               Με τη φράση «συμφέρειν δημοκρατουμένους τοὺς Ἕλληνας ἅπαντας πολεμεῖν ὑμῖν ἢ ὀλιγαρχουμένους φίλους εἶναι» ο Δημοσθένης έχει σκοπό:
α. να κολακεύσει το δημοκρατικό φρόνημα των Αθηναίων ακροατών (ήθος ακροατών),
β. να τονίσει την ιδεολογική ταυτότητα του ίδιου (ήθος λέγοντος),
γ. να τονίσει τη δημοτικότητά του και, επομένως, την αποτελεσματικότητα του λόγου του ( ήθος λέγοντος.)

                Το προηγούμενο συμπέρασμα έρχεται στη συνέχεια να το αιτιολογήσει υποστηρίζοντας ότι είναι συμφέρον για την Αθήνα να υπάρχουν περισσότερα δημοκρατικά/ φιλελεύθερα πολιτεύματα, γιατί:
α. με αυτά η σύναψη ειρήνης είναι ευκολότερη.
β. ενώ με τους ολιγαρχικούς ούτε η φιλία είναι ασφαλής .

                Ο Δημοσθένης εκφράζει στο σημείο αυτό την αντιπάθεια και τη δυσπιστία του έναντι της ολιγαρχίας την οποία αντιπάθεια θεωρεί όπλο και φυλακτήριο που σώζει τη δημοκρατία.

Πρόκειται βεβαίως  για υπερβολή και δεν ανταποκρίνεται πάντα στην πραγματικότητα.

Κατόπιν για να στηρίξει την παραπάνω άποψη ότι δηλαδή δεν είναι δυνατή η φιλία μεταξύ δημοκρατικών και ολιγαρχικών ,συμπληρώνει ότι αυτό συμβαίνει διότι :

α. οι ολιγαρχικοί επιδιώκουν να ασκούν απόλυτη εξουσία

β. ενώ οι δημοκρατικοί προτιμούν να ζουν με ισονομία

                Η αντίθεση «ὀλίγοι καὶ ζητοῦντες ἄρχειν -  πολλοῖς καὶ μετ’ ἰσηγορίας ζῆν ᾑρημένοις» καθιστά σαφή τη διαφορά μεταξύ των πολιτευμάτων: η διαφορά δεν είναι ποσοτική ( σε ό,τι αφορά δηλαδή των ασκούντων την εξουσία: «ὀλίγοι  -  πολλοὶ») , αλλά και ποιοτική (επεκτείνεται στον τρόπο σκέψης και ζωής) . Η δημοκρατία πρεσβεύει την ισότητα των πολιτών και την ενεργή συμμετοχή τους στην άσκηση της εξουσίας με γνώμονα το νόμο , ενώ η ολιγαρχία την αυθαίρετη άσκηση της εξουσίας από ολίγους με γνώμονα το συμφέρον εις βάρος του λαού. Βεβαίως η ωραιοποιημένη αυτή εικόνα της αθηναϊκής δημοκρατίας έρχεται σε αντίθεση με τις συνήθεις τακτικές της προς τους συμμάχους της στην Α’ κι Β’ αθηναϊκή συμμαχία.

               Σκοπός λοιπόν του ρήτορα στις  §§ αυτές ήταν αφενός να προβάλει την υπεροχή της δημοκρατίας έναντι της ολιγαρχίας και αφετέρου να τονίσει το χρέος των συμπολιτών του να βοηθήσουν τους Ροδίους.

               Για να ενισχύσει το επιχείρημα   που παρατίθεται στις §§ 17-18, ο Δημοσθένης:
α. Χρησιμοποιεί μια σειρά από ρητορικά σχήματα:
1. Παρήχηση και ετυμολογικό σχήμα («πολλοὺς πολέμους πεπολεμήκατε»).
2. Σχήμα υποφοράς και ανθυποφοράς και αντίθεση («ὐπὲρ τίνων οὗν ἐστίν;  πρὸς μὲν τοὺς δήμους ... πρὸς δὲ τὰς ὀλιγαρχίας»).
3. Πολυσύνδετο: («ἢ περὶ γῆς μέρους ἢ ὅρων ἢ φιλονικίας ἢ τῆς ἡγεμονίας»).
4. Σχήμα επαναφοράς και αντίθεσης: («ὑπὲρ μὲν τούτων οὐδενός – ὑπὲρ δὲ ...»)
5. Υπερβατό: («τοῖς μετ’ ἰσηγορίας ζῆν ᾑρημένοις»).
6. Αντίθεση (προς μέν τους δήμους … προς δε τάς ολιγαρχίας )
β. Χρησιμοποιεί λόγο συνθετικό: «ὥστ’ ἔγωγ’…φίλους εἶναι».

§ 19

Στη συνέχεια ο ρήτορας , επιδιώκοντας να πείσει το ακροατήριό του ότι η αποκατάσταση της δημοκρατίας στη Ρόδο είναι και αναγκαία, κινδυνολογεί και θέλοντας να φοβίσει και να ταρακουνήσει τους αδρανείς και ανυποψίαστους Αθηναίους,  υποδεικνύει ότι η επικράτηση των ολιγαρχικών πολιτευμάτων αποτελεί θανάσιμο κίνδυνο για τη δημοκρατία και την ελευθερία εν γένει• προλέγει ότι:
α. αν συνεχιστεί αυτό που ξεκίνησε με τους Χίους, τους Μυτιληναίους και τους Ροδίους, θα υπάρξει γενική επικράτηση ολιγαρχικών καθεστώτων.
β. τα ολιγαρχικά καθεστώτα θα κινηθούν εναντίον της Αθηναϊκής δημοκρατίας, αφού αυτή αποτελεί εγγυήτρια δύναμη για όλα τα δημοκρατικά καθεστώτα.
γ. η άλωση της αθηναϊκής δημοκρατίας θα σημάνει το τέλος της δημοκρατίας γενικά.

                Ενώ στην § 18 ταύτισε τη δημοκρατία με την ελευθερία , εδώ ταυτίζει την ολιγαρχία με τη δουλεία κι αυτό λόγω του ανελεύθερου, δεσποτικού , τυραννικού και αυθαίρετου τρόπου άσκησης της εξουσίας που μεταβάλλει τους πολίτες σε δούλους που μοναδικός σκοπός ύπαρξής τους είναι η εξυπηρέτηση των συμφερόντων των κυρίων τους. Σαφώς δεν είναι τυχαία η υπενθύμιση αυτή εκ μέρους του ρήτορα καθώς οι μνήμες του καθεστώτος των 30 είναι ακόμα τραυματικές για τους συμπολίτες του.

§ 20

Το συμπέρασμα του ρήτορα είναι διπλό και έχει γενικό χαρακτήρα :

                α. όσοι , παραβαίνοντας το νόμο , αδικούν κάποιους συμπολίτες τους , πρέπει να θεωρούνται εχθροί μόνο των αδικημένων

                β. ενώ , όσοι καταλύουν τα δημοκρατικά καθεστώτα και τα μετατρέπουν σε ολιγαρχικά , αυτοί πρέπει να θεωρούνται εχθροί όλων των φιλελεύθερων ανθρώπων.

               Διακρίνει εδώ ο Δημοσθένης τους εγκληματίες σε δύο κατηγορίες :

               α) τους ποινικούς : στην περίπτωσή τους η τιμωρία είναι επιεικής , αφού το αδίκημά τους δημιουργεί προσωπική έχθρα

                β) τους πολιτικούς : η ποινή τους θα πρέπει να είναι αυστηρότατη για να λειτουργεί παραδειγματικά , αφού η έχθρα είναι συνολική.

Με το επιχείρημα των §§19-20 ο Δημοσθένης κινδυνολογεί, προσπαθώντας να φοβίσει τους Αθηναίους. Για να ενισχύσει το επιχείρημά του χρησιμοποιεί:
1. μια υπερβολή : «πάντων ἀνθρώπων» (την υπερβολή τη διορθώνει κάπως με την παρενθετική πρόταση «ὀλίγου δέω λέγειν»).
2. μια αντίθεση: Η πρόθεση «ὑπὸ» του ρήματος «ὑπάγομαι» παραπέμπει στην καταπίεση και το σκοτάδι και αντιπαρατίθεται στην πρόθεση «ἐξ» του ρήματος «ἐξάγω» , η οποία παραπέμπει στην ανάκαμψη και το φως.
3. έμφαση, που επιτυγχάνεται με την ανακεφαλαίωση του περιεχομένου της αναφορικής πρότασης «ὅθεν δή…προσδοκῶσι»• η έμφαση δίνεται στην πράξη που ο ρήτορας αποδίδει στις κυβερνήσεις των ολιγαρχικών πόλεων.
4. μεταφορά: «εἰς ταύτην τὴν δουλείαν ὑπαγομένων» • στην § 17 είχε ταυτίσει τη δημοκρατία με την ελευθερία, έτσι τώρα ονομάζει «δουλείαν» την υπαγωγή σε ολιγαρχικό καθεστώς. Η μεταφορά είναι πολύ εύστοχη.

ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΗΘΗ

ΗΘΟΣ ΡΗΤΟΡΑ

                Θερμός υποστηρικτής της δημοκρατίας, κατήγορος της ολιγαρχίας, φιλόπατρις , γεμάτος ανησυχία για το μέλλον του πολιτεύματος και έκπληξη για την αδιαφορία και την αδράνεια των συμπολιτών του. Παράλληλα, προβάλλει την προσωπικότητά του (ήθος λέγοντος), καθώς αυτός είναι που συμβουλεύει ορθά τους Αθηναίους.

ΗΘΟΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΩΝ

Άξιοι πολίτες , λάτρεις της δημοκρατίας, υπέρμαχοι της ισότητας . Όμως απαθείς και εφησυχασμένοι.

ΗΘΟΣ ΟΛΙΓΑΡΧΙΚΩΝ

                Εχθροί της ελευθερίας, της ισότητας , της δημοκρατίας. Επιθυμούν την αυθαίρετη άσκηση της εξουσίας προς όφελός τους και εις βάρος του λαού που με το δεσποτικό τους τρόπο τον μετατρέπουν σε δούλο. Ασυνεπείς στις συμφωνίες τους, επικίνδυνοι για τα φιλελεύθερα καθεστώτα.

ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΠΑΘΗ

Ο ρήτορας επιδιώκει :

        ·        Να εγείρει στις ψυχές των ακροατών το σεβασμό και την εμπιστοσύνη στο πρόσωπό του

        ·        Να τους ικανοποιήσει και να τους κολακεύσει το αυτοσυναίσθημα

        ·        Να τους δημιουργήσει ανησυχία και προβληματισμό για την επέκταση των ολιγαρχικών καθεστώτων

        ·        Να τους προκαλέσει φόβο για τον κίνδυνο που απειλεί το πολίτευμα

        ·        Να αφυπνίσει την περηφάνια, τα φιλελεύθερα αισθήματά τους  και τον πατριωτισμό τους

        ·        Να τους ταρακουνήσει και να και να τραβήξει από την αδιαφορία , την αδράνεια και την παθητικότητα στην οποία έχουν περιέλθει.

        ·        Να αντικαταστήσει τη χαιρεκακία και τη μνησικακία τους εναντίον των Ροδίων με οργή και αγανάκτηση κατά των ολιγαρχικών.