Λατινικά Β' : Οι δευτερεύουσες προτάσεις των κειμένων 1-15

 

ΟΙ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ  1-15

 

1.    ΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

q  Οι αναφορικές  προσδιοριστικές : προσδιορίζουν ειδικότερα την έννοια της λέξης στην οποία αναφέρονται.

q  Εισάγονται : με αναφορικές αντωνυμίες και επιρρήματα.

q  Εκφέρονται : με Οριστική γιατί δηλώνουν πραγματικό γεγονός

q  Λειτουργούν : ως επιθετικός προσδιορισμός στον προσδιοριζόμενο όρο

 

π.χ.1: Neptunus iratus ad oram Aethiopiae urget beluam marinam, quae incolis nocet [Κείμενο 3] : Δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στη λέξη beluam (της κύριας πρότασης) στην οποία λειτουργεί ως επιθετικός προσδιορισμός. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae, εκφέρεται με Οριστική (nocet), καθώς δηλώνει το πραγματικό γεγονός , χρόνου Ενεστώτα, γιατί αναφέρεται στο παρόν.

 

π.χ.2: Monumentum eius, quod Neapoli iacēbat, pro templo habēbat [Κείμενο 3] : Δευτερεύουσα αναφορική πρόταση , προσδιοριστική στη λέξη monumentum (της κύριας πρότασης) στην οποία λειτουργεί ως επιθετικός προσδιορισμός. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quod και εκφέρεται με οριστική (iacebat), καθώς δηλώνει το πραγματικό γεγονός , συγκεκριμένα σε χρόνο παρατατικό  γιατί αναφέρεται στο παρελθόν.

 

π.χ.3: In eā civitāte, quam leges continent, boni viri libenter leges servant [Κείμενο 6] : Δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στη λέξη civitate (της κύριας πρότασης) στην οποία λειτουργεί ως επιθετικός προσδιορισμός. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quam και εκφέρεται με οριστική (continent), καθώς δηλώνει το πραγματικό γεγονός , συγκεκριμένα χρόνου Ενεστώτα, γιατί αναφέρεται στο παρόν.

 

π.χ.4: Post trecentos annos Ilia duos filios, Rōmulum et Remum, pariet, quos lupa nutriet [Κείμενο 10] : Δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στη λέξη filios (της κύριας πρότασης) στην οποία λειτουργεί ως επιθετικός προσδιορισμός. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quos και εκφέρεται με οριστική, γιατί δηλώνει κάτι βέβαιο και πραγματικό, σε χρόνο μέλλοντα (nutriet), γιατί αναφέρεται στο μέλλον.

 

π.χ. 5 : Postea Alpes, quae Italiam ab Galliā seiungunt, cum elephantis transit [Κείμενο 11] : Δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στη λέξη Alpes (της κύριας πρότασης) στην οποία λειτουργεί ως επιθετικός προσδιορισμός. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae και εκφέρεται με οριστική (seiungunt), καθώς εκφράζει το πραγματικό γεγονός , συγκεκριμένα χρόνου Ενεστώτα, γιατί αναφέρεται στο παρόν.

 

π.χ. 6 : filiola eius Tertia, quae tum erat admodum parvula, ad complexum patris cucurrit [Κείμενο 12] : Δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στη λέξη filiola στην οποία λειτουργεί ως επιθετικός προσδιορισμός. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae και εκφέρεται με οριστική (erat), γιατί δηλώνει κάτι βέβαιο και πραγματικό, σε χρόνο παρατατικό (erat), γιατί αναφέρεται στο παρελθόν.

 

π.χ. 7 : Perierat enim catellus eo nomine, quem puella multum amābat [Κείμενο 12] : Δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στη λέξη catellus στην οποία λειτουργεί ως επιθετικός προσδιορισμός. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quem και εκφέρεται με οριστική, γιατί δηλώνει κάτι βέβαιο και πραγματικό, σε χρόνο παρατατικό (amabat), γιατί αναφέρεται στο παρελθόν.

 

π.χ. 8 : Sulpicius Gallus legātus Luci Aemili Pauli erat, qui bellum adversus Persen regem gerēbat [Κείμενο 13] : Δευτερεύουσα αναφορική πρόταση,  προσδιοριστική στο Luci Aemili Pauli  στο οποίο λειτουργεί ως επιθετικός προσδιορισμός. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qui, εκφέρεται με οριστική, καθώς δηλώνει κάτι το πραγματικό, συγκεκριμένα χρόνου παρατατικού (gerebat) γιατί αναφέρεται στο παρελθόν .

 

π.χ. 9 : Post bellum Actiacum Cassius Parmensis, qui in exercitu M. Antōnii fuerat, Athēnas confūgit [Κείμενο 14] : Δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο Cassius στο οποίο λειτουργεί ως επιθετικός προσδιορισμός. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qui, εκφέρεται με οριστική (fuerat), γιατί δηλώνει το πραγματικό γεγονός, χρόνου υπερσυντελίκου, γιατί αναφέρεται στο παρελθόν.

 2.  ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΧΡΟΝΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

 

Εισάγονται	Εκφέρονται	Εκφράζουν
Dum , quoad, quamdiu	Οριστική	Το  σύγχρονο (παράλληλη διάρκεια)
Dum	Οριστική  ενεστώτα	Το  σύγχρονο  (συνεχιζόμενη πράξη, στη διάρκεια της οποίας συμβαίνει μια άλλη πράξη)
Postquam, ut , ubi , simul …	Οριστική (παρακειμένου για το παρελθόν)	Το  προτερόχρονο
dum, donec, quoad..	Οριστική  (: μόνο χρονικό ενδιαφέρον) Υποτακτική  ( : προσδοκία, επιδίωξη)	Το  υστερόχρονο
Χρονικές προτάσεις εισαγόμενες με τον σύνδεσμο cum
1. cum : καθαρά χρονικός	Οριστική   (παρελθόν, παρόν, μέλλον)	Τον χρονικό προσδιορισμό
2.cum : επαναληπτικός (quotiescumque)	1.     Οριστική  ενεστώτα/μέλλοντα   2.    Οριστική  παρατατικού/ υπερσυντέλικου	1.     Την αόριστη επανάληψη στο παρόν – μέλλον 2.    Την αόριστη επανάληψη στο παρελθόν
3.cum: αντίστροφος	Οριστική  παρακειμένου	Το αιφνίδιο γεγονός
4.cum : ιστορικός / διηγηματικός	Υποτακτική  παρατατικού /υπερσυντελίκου (μόνο για το παρελθόν)	Τη σχέση αιτίου και αιτιατού  ανάμεσα στην κύρια και τη δευτερεύουσα πρόταση

 

π.χ.1. Cum in venatiōnibus eris, licēbit tibi quoque pugillāres adportāre [Κείμενο 8]: Δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, η οποία εισάγεται με τον καθαρά χρονικό σύνδεσμο cum και εκφέρεται με οριστική, γιατί μας ενδιαφέρει καθαρά από χρονική άποψη, σε χρόνο μέλλοντα (eris), γιατί αναφέρεται στο μέλλον. Συντακτικά λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της πρότασης εξάρτησης  «licebit tibi quoque pugillares adportare».

π.χ.2. Ubi in Italiā fuit, apud Ticīnum, Trebiam, Trasumēnum et Cannas copias Rōmanōrum profligāvit et delēvit [Κείμενο 11]: Δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο των κύριων προτάσεων «apud Ticinum, Trebiam, Trasumenum et Cannas copias Romanorum profligavit et delevit». Εισάγεται με τον χρονικό σύνδεσμο Ubi (δηλώνει το προτερόχρονο), εκφέρεται με οριστική έγκλιση, γιατί η πράξη της χρονικής πρότασης μας ενδιαφέρει καθαρά από χρονική άποψη∙ χρόνου παρακειμένου, γιατί αναφέρεται στο παρελθόν δηλώνει το προτερόχρονο.

π.χ.3. Postquam XIV annos in Italiā complēvit, Carthaginienses eum in Africam revocavērunt [Κείμενο 11]: Δευτερεύουσα επιρρηματική πρόταση ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης «Carthaginienses eum in Africam revocaverunt». Εισάγεται με τον χρονικό σύνδεσμο Postquam (δηλώνει προτερόχρονο), εκφέρεται με οριστική έγκλιση, γιατί η πράξη της χρονικής πρότασης μας ενδιαφέρει καθαρά από χρονική άποψη∙ χρόνου παρακειμένου, γιατί αναφέρεται στο παρελθόν και δηλώνει το προτερόχρονο.

π.χ.4. Ut domum ad vesperum rediit, filiola eius Tertia ad complexum patris cucurrit [Κείμενο 12] : Δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, η οποία εισάγεται με τον χρονικό σύνδεσμο ut και εκφέρεται με οριστική, γιατί η πράξη της χρονικής πρότασης ενδιαφέρει μόνο από χρονική άποψη, σε χρόνο παρακείμενο (rediit), γιατί αναφέρεται στο παρελθόν και δηλώνει το προτερόχρονο. Συντακτικά λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της πρότασης εξάρτησης  «filiola eius Tertia ad complexum patris cucurrit».

π.χ.5. Ibi vix animum sollicitum somno dederat, cum repente apparuit ei species horrenda. [Κείμενο 14] : Δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης «Ibi vix animum sollicitum somno dederat». Εισάγεται με τον αντίστροφο σύνδεσμο cum, γιατί δηλώνει αιφνίδιο γεγονός (ονομάζεται αντίστροφος, γιατί το κύριο νόημα βρίσκεται στη δευτερεύουσα και το δευτερεύον στην κύρια), εκφέρεται με οριστική παρακειμένου και σε σχέση με την προσδιοριζόμενη κύρια πρόταση δηλώνει το υστερόχρονο στο παρελθόν. Μετά τον αντίστροφο cum υπάρχει το επίρρημα repente, ενώ στην κύρια πρόταση (σε υπερσυντέλικο το ρήμα της) υπάρχει το επίρρημα vix.

π.χ.6. Quem simul aspexit Cassius timōrem concēpit [Κείμενο 14] : Δευτερεύουσα χρονική πρόταση ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο των κυρίων προτάσεων «timorem concepit» και «nomenque eius audire cupivit». Εισάγεται με τον χρονικό σύνδεσμο simul, εκφέρεται με οριστική έγκλιση, γιατί δηλώνει τον χρόνο και τίποτε άλλο (ή γιατί η πράξη της χρονικής πρότασης ενδιαφέρει μόνο από χρονική άποψη) , χρόνου παρακειμένου, γιατί αναφέρεται στο παρελθόν και δηλώνει το προτερόχρονο.

π.χ.7. Cum civitas bellum gerit, magistrātus creantur cum vitae necisque potestāte [Κείμενο 15] : Δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στην κύρια πρόταση «magistrātus creantur cum vitae necisque potestāte». Εισάγεται με τον χρονικό επαναληπτικό σύνδεσμο cum και εκφέρεται με οριστική, γιατί η πράξη μας ενδιαφέρει από καθαρά χρονική άποψη, και χρόνου ενεστώτα γιατί δηλώνει την αόριστη επανάληψη στο παρόν και στο μέλλον.

3.     ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

 q  Οι αιτιολογικές είναι επιρρηματικές προτάσεις.

q  Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας στο περιεχόμενο της πρότασης εξάρτησης

 

Εισάγονται με τους συνδέσμους	Εκφέρονται  με	Διότι δηλώνουν
quod, quia, quoniam	Οριστική	Αντικειμενική αιτιολογία
quod, quia, quoniam	Υποτακτική	Υποκειμενική αιτιολογία
cum	Υποτακτική	Αιτιολογία  ως αποτέλεσμα εσωτερικής λογικής διεργασίας

π.χ.1. Quia ille metum exercitus Rōmāni vicerat, imperātor adversarios vincere potuit! [Κείμενο 13] : Δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση, λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το potuit. Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο quia, εκφέρεται με οριστική, καθώς εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία, συγκεκριμένα χρόνου υπερσυντελίκου (vicerat), γιατί αναφέρεται στο παρελθόν και δηλώνει το προτερόχρονο.

π.χ.2. Vinum a mercatoribus ad se importāri non sinunt, quod eā rē, ut arbitrantur, remollescunt homines atque effeminantur [Κείμενο 15] : Δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση, που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στην κύρια πρόταση, με ρήμα το non sinunt. Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο quod, εκφέρεται με οριστική (remollescunt), καθώς δηλώνει αντικειμενική αιτιολογία· συγκεκριμένα με οριστική Ενεστώτα, γιατί αναφέρεται στο παρόν και δηλώνει το σύγχρονο.

π.χ.3. Vinum a mercatoribus ad se importāri non sinunt, quod eā rē, ut arbitrantur, remollescunt homines atque effeminantur [Κείμενο 15] : Δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση, που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στην κύρια πρόταση, με ρήμα το non sinunt. Εκφέρεται με οριστική (effeminantur), καθώς δηλώνει αντικειμενική αιτιολογία· συγκεκριμένα με οριστική Ενεστώτα, γιατί αναφέρεται στο παρόν και δηλώνει το σύγχρονο. Συνδέεται παρατακτικά με την προηγούμενη δευτερεύουσα αιτιολογική με τον συμπλεκτικό σύνδεσμο atque.

4.     ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΑΠΛΕΣ ΠΑΡΑΒΟΛΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

 

q  Οι παραβολικές (συγκριτικές) προτάσεις είναι προτάσεις επιρρηματικές 

q  Εισάγονται με τον παραβολικό σύνδεσμο ut

q  Εκφέρονται κανονικά με οριστική, επειδή η σύγκριση αφορά δύο πράξεις ή καταστάσεις που είναι (ή θεωρούνται ως) αντικειμενική πραγματικότητα.

q  Λειτουργούν ως β΄ όρος της σύγκρισης∙ ο πρώτος όρος είναι μια άλλη πρόταση, συνήθως η κύρια.

 

π.χ. 1 : Eum ut puer magistrum (honorat) honorābat [Κείμενο 5] : Δευτερεύουσα επιρρηματική, απλή παραβολική, συγκριτική, ελλειπτική πρόταση που δηλώνει τον τρόπο. Εισάγεται με τον παραβολικό σύνδεσμο ut και εκφέρεται με οριστική η οποία δηλώνει το πραγματικό γεγονός (εννοούμενο ρήμα honorat), αφού η σύγκριση αφορά σε δύο καταστάσεις που είναι ή θεωρούνται ότι είναι αντικειμενική πραγματικότητα. Η παραβολική πρόταση λειτουργεί ως β΄ όρος σύγκρισης. Ως α΄ όρος σύγκρισης θεωρείται η κύρια πρόταση «(Silius Italicus) eum (sic) honorabat».

π.χ. 2 : Ut corpora nostra sine mente (non stant), sic civitas sine lege non stat. [Κείμενο 6] :  Δευτερεύουσα επιρρηματική, απλή, παραβολική, συγκριτική, ελλειπτική πρόταση που δηλώνει τον τρόπο. Εισάγεται με τον παραβολικό σύνδεσμο ut και εκφέρεται με οριστική (εννοούμενο ρήμα non stant), αφού η σύγκριση αφορά σε δύο καταστάσεις που είναι ή θεωρούνται ότι είναι αντικειμενική πραγματικότητα. Η παραβολική πρόταση λειτουργεί ως β΄ όρος σύγκρισης. Ο α΄ όρος είναι η κύρια πρόταση «sic civitas…non stat». Το τροπικό επίρρημα sic της κύριας προεξαγγέλλει την απλή παραβολική/συγκριτική πρόταση του τρόπου.

π.χ. 3 : Hunc tu, ut Aenēam (acceperis), in caelo accipies [Κείμενο 10] :  Δευτερεύουσα επιρρηματική, απλή , παραβολική πρόταση, ελλειπτική ως προς το ρήμα, η οποία εισάγεται με τον παραβολικό σύνδεσμο ut (γιατί εκφράζει τον τρόπο), εκφέρεται με οριστική (εννοούμενο ρήμα acceperis), γιατί η σύγκριση αφορά δύο πράξεις ή δύο καταστάσεις που είναι ή θεωρούνται αντικειμενική πραγματικότητα, σε χρόνο συντελεσμένο μέλλοντα (acceperis), γιατί αναφέρεται στο μέλλον. Συντακτικά λειτουργεί ως β΄ όρος σύγκρισης στο περιεχόμενο της προηγούμενης κύριας πρότασης (Hunc tu in caelo accipies), η οποία λειτουργεί ως α΄ όρος σύγκρισης.

π.χ. 4 : Vinum a mercatoribus ad se importāri non sinunt, quod eā rē, ut arbitrantur, remollescunt homines atque effeminantur [Κείμενο 15] : Δευτερεύουσα επιρρηματική απλή παραβολική-συγκριτική πρόταση που εκφράζει τρόπο. Εισάγεται με τον παραβολικό σύνδεσμο ut και εκφέρεται με οριστική, επειδή η σύγκριση αφορά δύο πράξεις ή καταστάσεις που είναι (ή θεωρούνται ως) αντικειμενική πραγματικότητα. Συγκεκριμένα χρόνου ενεστώτα (arbitrantur), γιατί αναφέρεται στο παρόν. Λειτουργεί ως β΄ όρος σύγκρισης με α΄ όρο τις δευτερεύουσες αιτιολογικές προτάσεις μεταξύ των οποίων παρεμβάλλεται.

 

5.   ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Οι εναντιωματικές προτάσεις είναι δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις.
Συντακτική λειτουργία: Λειτουργούν συντακτικά ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της εναντίωσης στο περιεχόμενο της πρότασης εξάρτησης, που συνήθως είναι η κύρια. 

Οι δευτερεύουσες εναντιωματικές προτάσεις εκφράζουν μια πραγματική κατάσταση παρά την οποία ισχύει το περιεχόμενο της πρότασης εξάρτησης (συνήθως της κύριας). Γι’ αυτό και συχνά στην κύρια ο αντιθετικός σύνδεσμος tamen προεξαγγέλλει την ύπαρξη δευτερεύουσας εναντιωματικής πρότασης.

 

Εισάγονται με τους συνδέσμους	Εκφέρονται  με	Διότι δηλώνουν
Etsi, tametsi, quamquam	Οριστική	περιεχόμενο πραγματικό
Cum, licet	Υποτακτική	περιεχόμενο υποτιθέμενο ή δυνατό

π.χ. 1. etsi retia vacua (habebam), plēnas tamen cēras habēbam. [Κείμενο 8] : δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση, η οποία εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο etsi και εκφέρεται με οριστική, γιατί δηλώνει μια πραγματική κατάσταση παρά την οποία ισχύει το περιεχόμενο της πρότασης εξάρτησης, σε χρόνο παρατατικό (εννοούμενο ρήμα: habebam), γιατί αναφέρεται στο παρελθόν. Συντακτικά λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο περιεχόμενο της πρότασης εξάρτησης (δηλαδή της πρότασης: plenas tamen ceras habebam). Στην πρόταση εξάρτησης υπάρχει και ο αντιθετικός σύνδεσμος tamen, ο οποίος προεξαγγέλλει την ύπαρξη δευτερεύουσας εναντιωματικής πρότασης.